اوننجى سوز:
﴿فَانْظُرْ اِلٰى اٰثَارِ رَحْمَتِ اللّٰهِ كَيْفَ يُحْيِى الْاَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا اِنَّ ذٰلِكَ لَمُحْيِى الْمَوْتٰى وَهُوَ عَلٰى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ﴾
آيتنڭ مئالنده و حشر و آخرت حقّندهكى آياتڭ مهمّ بر حقيقتنى، اون ايكى منطقى و معقول صورتِ تمثيليه ايله و اون ايكى حقائقِ قاطعهِٔ باهره ايله تفسير ايتمكله برابر، ايمانِ بِالآخرتى او قدر قوّتلى بر صورتده إثبات ايدر كه· بتون بتون قلبى ئولمهمش و بتون بتون عقلى سونمهمش بر إنسان، او إثباته قارشى تسليم اولور. إذنِ إلٰهى ايله ايمانه گلير. ايمانه گلمزسه ده إنكاردن واز گچمگه مجبور اولور.
اون برنجى سوز:
﴿وَ الشَّمْسِ وَ ضُحٰيهَا ٭ وَ الْقَمَرِ اِذَا تَلٰيهَا ٭ وَ النَّهَارِ اِذَا جَلّٰيهَا ٭ وَ الَّيْلِ اِذَا يَغْشٰيهَا ٭ وَ السَّمَاءِ وَمَا بَنٰيهَا ٭ وَ الْاَرْضِ وَمَا طَحٰيهَا ٭ وَ نَفْسٍ وَمَا سَوّٰيهَا ٭ فَاَلْهَمَهَا فُجُورَهَا وَ تَقْوٰيهَا ٭ قَدْ اَفْلَحَ مَنْ زَكّٰيهَا ٭ وَ قَدْ خَابَ مَنْ دَسّٰيهَا﴾
﴿وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ اْلاِنْسَ اِلَّا لِيَعْبُدُونِ﴾
آيتلرينڭ يوكسك و گنيش بر حقيقتنى سورهِٔ شمسڭ معجزانه إشارت ايتديگى و كائناتى منتظم بر سراى صورتنده گوسترديگى علوى و وسعتلى بر تمثيل ايله تفسير ايتمكله برابر، ماهيتِ إنسانيهدهكى وظائفِ عبوديت و جهازاتِ إنسانيهيى و ربوبيتِ إلٰهيهنڭ أنواعِ تجلّياتنه قارشى عبوديتِ إنسانيهنڭ مقابلهلرينى او قدر گوزل بر صورتده إثبات ايدييور كه· سورهِٔ والشّمسڭ معجزانه اولان إشارتنى خارقه بر صورتده و أڭ عظيم بر دائرهده أعظم بر ربوبيتى، أكمل بر عبوديتله قارشيلاشديرييور.
اون ايكنجى سوز:
﴿وَ مَنْ يُؤْتَ الْحِكْمَةَ فَقَدْ اُوتِىَ خَيْرًا كَثِيرًا ٭ وَ بِالْحَقِّ اَنْزَلْنَاهُ وَ بِالْحَقِّ نَزَلَ﴾
آيتلرينڭ مئالنده و حكمتِ قرآنيهنڭ فضيلتى حقّنده يوزر آياتڭ مهمّ بر حقيقتنى، حكمتِ فلسفه ايله حكمتِ قرآنيهنڭ موازنهسى صورتنده غايت پارلاق بر تمثيل ايله تفسير ايتمكله قرآنڭ بر معجزهسنى و إعجازينى و اونڭ قارشيسنده حكمتِ فلسفهنڭ عجزينى و سقوطنى خارقه بر صورتده إثبات ايدر، كورلره ده گوسترر. بو سوز، اون برنجى سوز گبى غايت مهمدر. هركس اونلره محتاجدر.
اون اوچنجى سوز:
"ايكى مقام"در.
برنجى مقام:
﴿وَ نُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْاٰنِ مَا هُوَ شِفَاءٌ وَ رَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنِينَ﴾
آيتيله،
﴿وَمَا عَلَّمْنَاهُ الشِّعْرَ وَمَا يَنْبَغِى لَهُ﴾
آيتنڭ مئالنده و حكمتِ قرآنيهنڭ قدسيتى و وسعتى و شعردن إستغناسى حقّندهكى آياتڭ مهمّ بر سرّينى تفسير ايتمكله برابر، قرآنِ معجز البيانڭ يوكسك معجزانه حكمتنى، فلسفهنڭ آشاغى و طار حكمتى ايله موازنه ايدييور. حكمتِ قرآنيهدهكى كثرت و وسعتى و فلسفهنڭ فقر و إفلاسنى مختصر بيان ايتمكله برابر، قرآنڭ شعردن إستغناسنڭ و عدمِ تنزّلنڭ سببى، حقائقِ قرآنيهنڭ يوكسكلگى و پارلاقلغى اولديغنى گوسترر. و مهمّ بر تمثيل ايله بر نوع إعجازِ قرآنيهيى بيان ايدر.
ايكنجى مقام:
گنجلگى، ضلالت و سفاهت اوچورومنه دوشمكدن قورتاران و ايمانده، بو دنياده دخى حقيقى بر جنّت لذّتى و ضلالتده ايسه جهنّمى بر عذاب و صيقنتى بولونديغنى مثاللرله ايضاح و إثبات ايدن بر درسدر.
ايكنجى مقامڭ حاشيهسى:
محبوسلره تسلّى حقّنده درت مكتوبدر.
ايكنجى مقامڭ ذيلى:
(ليلهِٔ قدرده إخطار ايديلن بر مسئلهِٔ مهمّهدر.)
ميوه رسالهسندن آلتنجى مسئله
هو نكتهسى
اون دردنجى سوز:
طار عقللره صيغيشميان يوكسك و گنيش بر قسم حقائقِ قرآنيهيى گوزه گورونن أمثال و نظيرهلريله فهمه تقريب ايدييور. مثلا:
﴿خَلَقَ السَّمٰوَاتِ وَ الْاَرْضَ فِى سِتَّةِ اَيَّامٍ ٭ وَلَا رَطْبٍ وَلَا يَابِسٍ اِلَّا فِى كِتَابٍ مُبِينٍ ٭ وَ السَّمٰوَاتُ مَطْوِيَّاتٌ بِيَمِينِهِ ٭ اِنَّمَا اَمْرُهُ اِذَا اَرَادَ شَيْئًا اَنْ يَقُولَ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ ٭ وَمَا اَمْرُ السَّاعَةِ اِلَّا كَلَمْحِ الْبَصَرِ﴾
آيتلرينڭ غايت يوكسك و غايت گنيش حقيقتلرينى تمثيل و تنظير ايله عقله قبول ايتديرر و قلبى إقناع ايدر بر طرزده بيان ايدييور. آخرنده، نفسِ أمّارهيه مؤثّر بر سيللهِٔ ايقاظ وار. نفسه أسير اولان اونى اوقوسه و قبول ايتسه، أسارتدن قورتولور.
اون دردنجى سوزڭ ذيلى:
زلزله حقّنده أهمّيتلى آلتى سؤاله جوابدر.
اون بشنجى سوز:
﴿وَ لَقَدْ زَيَّنَّا السَّمَاءَ الدُّنْيَا بِمَصَابِيحَ وَ جَعَلْنَاهَا رُجُومًا لِلشَّيَاطِينِ﴾
آيتنڭ مئالنده و ملائكه ايله شيطانلرڭ مبارزهلرى حقّندهكى آياتڭ، قوزموغرافياجيلرڭ طار عقللرينه يرلشمهين مهمّ بر سرّينى، "يدى باصامق" ناميله يدى محكم حجّت و متين بر مقدّمه ايله تفسير ايدييور. و شو آيتڭ سماسندن أوهامِ شيطانيهيى رجم ايدوب طرد ايدر.
اون بشنجى سوزڭ ذيلى:
قرآنڭ كلام اللّٰه و حضرتِ محمّد (عصم) اللّٰهڭ رسولى اولديغنى مقنع دليللرله إثبات ايدن، مناظره طرزنده يازيلمش بليغ بر رسالهدر.
اون آلتنجى سوز:
﴿اِنَّمَا اَمْرُهُ اِذَا اَرَادَ شَيْئًا اَنْ يَقُولَ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ ٭ فَسُبْحَانَ الَّذِى بِيَدِهِ مَلَكُوتُ كُلِّ شَيْءٍ وَ اِلَيْهِ تُرْجَعُونَ﴾
آيتلرينڭ مئالندهكى چوق آياتڭ إفاده ايتديگى: "أحديتِ ذاتيهسى ايله كلّيتِ أفعال· و وحدتِ شخصيهسيله معينسز عموميتِ ربوبيت و فردانيتيله شريكسز شمولِ تصرّفات· و مكاندن منزّهيتيله هر يرده حاضر بولونماسى و نهايتسز علويتيله هر شيئه ياقين اولماسى· و بر تك ذاتِ أحدى اولمقله هر شيئى بِالذّات ألنده طوتمق" اولان حقائقِ عاليهِٔ قرآنيهنڭ "درت شعاع" ناميله غايت مهمّ بر سرّينى تفسير ايدييور. و او حقائقى مستقيم عقللره و سليم قلبلره تسليم ايتديرييور.
اون يدنجى سوز:
﴿اِنَّا جَعَلْنَا مَا عَلَى الْاَرْضِ زِينَةً لَهَا ِلنَبْلُوَهُمْ اَيُّهُمْ اَحْسَنُ عَمَلاً ٭ وَ اِنَّا لَجَاعِلُونَ مَا عَلَيْهَا صَعِيدًا جُرُزًا ٭ وَمَا الْحَيٰوةُ الدُّنْيَا اِلَّا لَعِبٌ وَ لَهْوٌ﴾
آيتلرينڭ مئاللرنده: لذّتِ حيات ايچنده ألمِ موت و سُرور و وصال ايچنده ألمِ زوال حقّندهكى آياتڭ مهمّ بر سرّينى و إسمِ قهّاره قارشى رحمٰن إسمنڭ جلوهسنى غايت گوزل بر صورتله گوستروب تفسير ايدييور. و أهلِ ايمان ايچون دنيانڭ ماهيتنى، سيّار بر تجارتگاه و موقّت بر مسافرخانه و بر قاچ گونلك بر تشهيرگاه و قيصه بر مدّت ايچون ايشلهيهجك بر تزگاه و أخذ و إعطا ايچون يول اوستنده قورولمش بر پازار اولديغنى گوستروب، دنيادن برزخ و آخرت طرفنه إنسان سياحتنى سَوْديرر و دهشتنى إزاله ايدر. و بو سوزڭ آخرنده بعض نسخهلرده "سياه طوتڭ ميوهسى" ناميله قيمتدار و جاذبهدار و شعر قيافتنده بر قاچ حقيقت وار.
اون يدنجى سوزڭ ايكنجى مقامى
سياه طوتڭ بر ميوهسى
قلبه فارسى اولارق تخطّر ايدن بر مناجات
أهلِ غفلت دنياسنڭ حقيقتنى تصوير ايدن برنجى لوحه
أهلِ هدايت و حضورڭ حقيقتِ دنيالرينه إشارت ايدن
ايكنجى لوحه
بارلا يايلاسى، چام، قطران، آرديج، قره قواغڭ بر ميوهسى
ييلديزلرى قونوشديران بر ييلديزنامه
اون سكزنجى سوز:
بو سوز، "ايكى مقام"در.
ايكنجى مقامى يازيلمامش. برنجى مقامى اوچ نقطهدر.
برنجيسى:
﴿لَا تَحْسَبَنَّ الَّذِينَ يَفْرَحُونَ بِمَا اَتَوْا وَ يُحِبُّونَ اَنْ يُحْمَدُوا بِمَا لَمْ يَفْعَلُوا﴾
آيتنڭ فخره مفتون، شهرته مبتلا، مدحه دوشكون، خودبين نفسِ أمّارهنڭ قفاسنه سيللهِٔ تأديبى ووران بر سرّينى،
ايكنجيسى:
﴿اَحْسَنَ كُلَّ شَيْءٍ خَلَقَهُ﴾
نڭ، چركين و بحثى خلافِ أدب گورونن شيلرڭ گوزل جهتلرينى گوسترن بر سرّينى،
اوچنجيسى:
﴿اِنْ كُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللّٰهَ فَاتَّبِعُونِى يُحْبِبْكُمُ اللّٰهُ﴾
آيتنڭ رسالتِ أحمديهيه (عصم) دائر اينجه فقط قوّتلى بر دليلنى گوسترن بر سرّينى تفسير ايدر.
اون طوقوزنجى سوز:
﴿يٰس ٭ وَ الْقُرْاٰنِ الْحَكِيمِ ٭ اِنَّكَ لَمِنَ الْمُرْسَلِينَ﴾
آيتنڭ مئالندهكى يوزر آياتڭ أڭ مهمّ حقيقتلرى اولان رسالتِ أحمديهيى (عصم) "اون درت رشحه" ناميله اون درت قطعى و پارلاق و محكم برهانلرله تفسير و إثبات ايدييور. و أڭ معنّد بر خصمى دخى إلزام ايدر. گونش گبى رسالتِ أحمديهيى (عصم) إظهار ايدييور.
يگرمنجى سوز:
"ايكى مقام"در.
برنجى مقامى:
سورهِٔ بقرهنڭ باشنده حضرتِ آدمه مَلكلرڭ سجدهسى و بر بقرهنڭ ذبحى و طاشلردن صو چيقماسى حقّندهكى اوچ مهمّ آيته قارشى شيطانڭ غايت مدهش اوچ شبههسنى اويله بر طرزده ردّ ايدوب محو ايدر كه شيطانى و شيطان گبى إنسانلرى اويله دسيسهلردن پريشان ايدوب واز گچيرييور. چونكه اونلر، تنقيد و إعتراضلريله لمعاتِ إعجازيهنڭ قپوسنى آچديرتديلر. او اوچ آيتدن اوچ لمعهِٔ إعجازيه گوروندى.
ايكنجى مقامى:
معجزاتِ أنبيا (عليهم السلام) يوزنده پارلايان بر معجزهِٔ قرآنيهيى گوسترمكله برابر، معجزاتِ أنبيايه دائر آياتِ قرآنيهنڭ نه قدر معنيدار و حكمتدار اولدقلرينى گوسترر. و قرآنده قپالى قالمش چوق دفينهلر بولونديغنى إخطار ايدر.
يگرمى برنجى سوز:
ايكى مقامدر.
برنجى مقامى:
نمازڭ او قدر گوزل بر طرزده قيمتنى و فائدهسنى گوسترر كه، أڭ تنبل و أڭ فاسق آدمه دخى نمازه قارشى بر إشتياق ويرر و غيرته گتيرر.
ايكنجى مقامى:
شيطانڭ چوق إستعمال ايتديگى مهمّ دسيسهلرينى إبطال ايدييور. و وسوسهسى ايله مؤمنلرڭ قلبنده آچديغى يارهلرڭ بشنه، گوزل مرهملر تعريف ايدييور.
يگرمى ايكنجى سوز:
﴿فَاعْلَمْ اَنَّهُ لَا اِلٰهَ اِلَّا اللّٰهُ ٭ اَللّٰهُ خَالِقُ كُلِّ شَيْءٍ﴾
مئالنده و توحيدِ حقيقى حقّندهكى يوزر آياتڭ مهمّ بر حقيقتنى "ايكى مقام" ايله تفسير ايدر.
برنجى مقام:
غايت گوزل و پارلاق و محكم بر حكايهِٔ تمثيليه ايله اون ايكى باصامق حكمنده "اون ايكى برهان" ايله وحدانيتِ إلٰهيهيى، او قدر قطعى بر صورتده إثبات ايدر كه: أڭ متمرّد مشركلرى ده توحيده مجبور ايدييور. و قولاى فقط قوّتلى و بسيط فقط پارلاق بر صورتده واجب الوجودڭ وجودينى و وحدتنى و أحديتنى بتون صفات و أسماسيله إثبات ايدر.
ايكنجى مقامى ايسه:
حقيقتِ توحيدى و توحيدِ حقيقىيى، "اون ايكى لمعه" ناميله حكايهِٔ تمثيليهنڭ پردهسى آلتنده اون ايكى برهانِ باهره ايله وحدانيتِ إلٰهيهيى إثبات ايتمكله برابر، أوصافِ جلاليه و جماليه و كماليهسنى وحدانيت ايچنده إثبات ايدييور. او لمعهلردهكى دليللر او قدر قطعيدر كه، هيچ بر شبهه يرى قالمييور. و او قدر كلّيدرلر كه، موجودات عددنجه، بلكه ذرّات صاييسنجه معرفت اللّٰهه پنجرهلر آچييور. و اونڭ ايله واجب الوجودڭ وجودينى، عموم صفات و أسماسيله أڭ معنّدلره قارشى إثبات ايدييور.
يگرمى اوچنجى سوز:
﴿لَقَدْ خَلَقْنَا اْلاِنْسَانَ فِى اَحْسَنِ تَقْوِيمٍ ٭ ثُمَّ رَدَدْنَاهُ اَسْفَلَ سَافِلِينَ ٭ اِلَّا الَّذِينَ اٰمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحَاتِ﴾
آيتلرينڭ مئالندهكى چوق آياتڭ ايمانه دائر و ترقّيات و تدنّياتِ إنسانيهيه مدار حقيقتلرينى "بش نقطه" ايله و "بش نكته" ايچنده هركسه تعلّق ايدن و هركس اوڭا محتاج اولان اون مبحث ايله او سرِّ عظيمى تفسير ايدر. إستعداداتِ إنسانيه ايله وظائفِ إنسانيهيى، غايت معقول و مقبول بر صورتده بيان ايدر.
بو سوز، شيمدىيه قدر بيڭلر آدمى خوابِ غفلتدن قورتارديغى گبى، چوقلرينى ده ايمانه گتيرمش. غايت قيمتدار و يوكسك اولمقله برابر، تمثيللر ايله فهمى قولايلاشمش، هركس اونڭ ديلنى آڭلايور.
يگرمى دردنجى سوز:
﴿اَللّٰهُ لَا اِلٰهَ اِلَّا هُوَ لَهُ الْاَسْمَاءُ الْحُسْنٰى﴾
آيتنڭ مئالنده و أسماءِ حسنىنڭ جلوهلرى حقّندهكى چوق آياتڭ معظّم بر حقيقتنى بش دال ناميله مباحثِ عظيمه ايله تفسير ايدييور. برنجى و ايكنجى داللرى، مهمّ أسرارڭ مختصر بر خزينهسيدر. اوچنجى دال، حديثلره گلن أوهامى اون ايكى قاعده ايله ردّ ايدر. أوهامڭ أساسلرينى كسر. دردنجى دال، كائنات سراينده إستخدام اولونان نباتات و حيوانات و إنسان و ملائكه طائفهلرينڭ سرِّ إستخداملرينى و گوزل وظيفهِٔ عبوديت و تسبيحلرينى و حشمتِ ربوبيتِ إلٰهيهيى جاذبهدار بر طرزده بيان ايدر. بشنجى دال،
﴿اَللّٰهُ لَا اِلٰهَ اِلَّا هُوَ لَهُ الْاَسْمَاءُ الْحُسْنٰى﴾
آيتنڭ شجرهِٔ نورانيهسنڭ حدسز ميوهلرندن بش ميوهسنى غايت پارلاق و گوزل بر صورتده گوسترييور. بو بش ميوه و اوتوز برنجى سوزڭ آخرندهكى بش ميوه، چوق شيريندرلر. طاتلى علم ايستهينلر اونلرى آلسين اوقوسون.
يگرمى بشنجى سوز:
﴿قُلْ لَئِنِ اجْتَمَعَتِ اْلاِنْسُ وَ الْجِنُّ عَلٰى اَنْ يَأْتُوا بِمِثْلِ هٰذَا اْلقُرْاٰنِ لَا يَأْتُونَ بِمِثْلِهِ وَ لَوْ كَانَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ ظَهِيرًا﴾
آيتنڭ حقيقتنى تأييد ايدن يوزر آياتڭ أڭ مهمّ بر حقيقتى اولان إعجازِ قرآنىيى تفسير ايدر. اوچ شعاع ايچنده قرق وجوهِ إعجازيهيى بيان و تفسير ايدييور كه· قرآن، كلام اللّٰه اولديغنى· گوندوزدهكى ضيا، گونشڭ وجودينى گوسترديگى گبى، اويلهجه گوسترر و إثبات ايدر. نصفِ أوّل چندان سرعتلى تأليف ايديلمش، فقط إستراحتِ قلب ايله يازيلديغى ايچون ايضاحليدر. نصفِ آخر بعض أسبابِ مهمّهيه بناءً مختصر و مجمل قالمشدر. فقط بونڭله برابر هر طائفهيه گوره (و نه فكرده بولونورسه بولونسون) بو مبارك سوز، إعجازِ قرآنى اوڭا گوسترر و إثبات ايدر. بو سوز شيمدىيه قدر إعجازِ قرآنه قارشى چوق معنّدلرى سرفرو ايتديرهرك سجدهيه گتيرمش...
يگرمى آلتنجى سوز:
﴿وَ اِنْ مِنْ شَيْءٍ اِلَّا عِنْدَنَا خَزَائِنُهُ وَمَا نُنَزِّلُهُ اِلَّا بِقَدَرٍ مَعْلُومٍ ٭ وَ كُلَّ شَيْءٍ اَحْصَيْنَاهُ فِى اِمَامٍ مُبِينٍ﴾
مئالندهكى آياتڭ سرِّ قدره عائد و "ايمانِ بِالْقَدَرِ خَيْرِهِ وَ شَرِّهِ مِنَ اللّٰهِ تَعَالٰى"نڭ إثباتنه مدار مهمّ بر حقيقتنى درت مبحث ايله اويله بر صورتده تفسير ايدر كه· خواصّڭ فكرلرى يتيشمديگى أسرارِ قدريهيى، بسيط عواملرڭ ذهنلرينه تقريب ايدوب آڭلاتديرييور. خاتمهسنده، أڭ قيصه و أڭ سليم و أڭ مستقيم بر طريقڭ أساسنى "درت خطوه" ناميله تزكيهِٔ نفسڭ و تكمّلِ روحڭ مدارى اولان درت مهمّ درسى ويرييور. و خاتمهنڭ خاتمهسنده مسائلِ متفرّقهدن آلتى مسئله وار كه، بريسى سورهِٔ فتحڭ آخرندهكى آيتڭ بر سرِّ إعجازيهسنى آچييور.
يگرمى يدنجى سوز:
﴿وَ لَوْ رَدُّوهُ اِلَى الرَّسُولِ وَ اِلٰى اُولِى الْاَمْرِ مِنْهُمْ لَعَلِمَهُ الَّذِينَ يَسْتَنْبِطُونَهُ مِنْهُمْ وَ لَوْلَا فَضْلُ اللّٰهِ عَلَيْكُمْ وَ رَحْمَتُهُ لَاتَّبَعْتُمُ الشَّيْطَانَ اِلَّا قَلِيلاً﴾
آيتنڭ مئالندهكى آياتڭ إجتهاده دائر مهمّ بر حقيقتنى تفسير ايدر. و بو زمانده حدّندن تجاوز ايدوب إجتهاددن دم وورانلرڭ حدّينى بيلديروب، إختلافِ مذاهبڭ سرّينى گوزل بيان ايدر. "بو زمانده أسكى زمان گبى إجتهاد ايدهبيليرز" ديينلرڭ نه قدر ياڭليش خطا ايتدكلرينى إثبات ايدر. بو سوزڭ ذيلنده صحابهِٔ گزينڭ أوليادن يوكسك اولان مرتبهلرينى غايت پارلاق بر صورتده و قطعى بر طرزده إثبات ايتمكله برابر، صحابهلرڭ نوعِ بشر ايچنده أنبيادن صوڭره أڭ ممتاز شخصيتلر اولدقلرينى و اونلره يتيشيلمديگنى قطعى بر صورتده إثبات ايدر.
﴿فَانْظُرْ اِلٰى اٰثَارِ رَحْمَتِ اللّٰهِ كَيْفَ يُحْيِى الْاَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا اِنَّ ذٰلِكَ لَمُحْيِى الْمَوْتٰى وَهُوَ عَلٰى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ﴾
آيتنڭ مئالنده و حشر و آخرت حقّندهكى آياتڭ مهمّ بر حقيقتنى، اون ايكى منطقى و معقول صورتِ تمثيليه ايله و اون ايكى حقائقِ قاطعهِٔ باهره ايله تفسير ايتمكله برابر، ايمانِ بِالآخرتى او قدر قوّتلى بر صورتده إثبات ايدر كه· بتون بتون قلبى ئولمهمش و بتون بتون عقلى سونمهمش بر إنسان، او إثباته قارشى تسليم اولور. إذنِ إلٰهى ايله ايمانه گلير. ايمانه گلمزسه ده إنكاردن واز گچمگه مجبور اولور.
اون برنجى سوز:
﴿وَ الشَّمْسِ وَ ضُحٰيهَا ٭ وَ الْقَمَرِ اِذَا تَلٰيهَا ٭ وَ النَّهَارِ اِذَا جَلّٰيهَا ٭ وَ الَّيْلِ اِذَا يَغْشٰيهَا ٭ وَ السَّمَاءِ وَمَا بَنٰيهَا ٭ وَ الْاَرْضِ وَمَا طَحٰيهَا ٭ وَ نَفْسٍ وَمَا سَوّٰيهَا ٭ فَاَلْهَمَهَا فُجُورَهَا وَ تَقْوٰيهَا ٭ قَدْ اَفْلَحَ مَنْ زَكّٰيهَا ٭ وَ قَدْ خَابَ مَنْ دَسّٰيهَا﴾
﴿وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ اْلاِنْسَ اِلَّا لِيَعْبُدُونِ﴾
آيتلرينڭ يوكسك و گنيش بر حقيقتنى سورهِٔ شمسڭ معجزانه إشارت ايتديگى و كائناتى منتظم بر سراى صورتنده گوسترديگى علوى و وسعتلى بر تمثيل ايله تفسير ايتمكله برابر، ماهيتِ إنسانيهدهكى وظائفِ عبوديت و جهازاتِ إنسانيهيى و ربوبيتِ إلٰهيهنڭ أنواعِ تجلّياتنه قارشى عبوديتِ إنسانيهنڭ مقابلهلرينى او قدر گوزل بر صورتده إثبات ايدييور كه· سورهِٔ والشّمسڭ معجزانه اولان إشارتنى خارقه بر صورتده و أڭ عظيم بر دائرهده أعظم بر ربوبيتى، أكمل بر عبوديتله قارشيلاشديرييور.
اون ايكنجى سوز:
﴿وَ مَنْ يُؤْتَ الْحِكْمَةَ فَقَدْ اُوتِىَ خَيْرًا كَثِيرًا ٭ وَ بِالْحَقِّ اَنْزَلْنَاهُ وَ بِالْحَقِّ نَزَلَ﴾
آيتلرينڭ مئالنده و حكمتِ قرآنيهنڭ فضيلتى حقّنده يوزر آياتڭ مهمّ بر حقيقتنى، حكمتِ فلسفه ايله حكمتِ قرآنيهنڭ موازنهسى صورتنده غايت پارلاق بر تمثيل ايله تفسير ايتمكله قرآنڭ بر معجزهسنى و إعجازينى و اونڭ قارشيسنده حكمتِ فلسفهنڭ عجزينى و سقوطنى خارقه بر صورتده إثبات ايدر، كورلره ده گوسترر. بو سوز، اون برنجى سوز گبى غايت مهمدر. هركس اونلره محتاجدر.
اون اوچنجى سوز:
"ايكى مقام"در.
برنجى مقام:
﴿وَ نُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْاٰنِ مَا هُوَ شِفَاءٌ وَ رَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنِينَ﴾
آيتيله،
﴿وَمَا عَلَّمْنَاهُ الشِّعْرَ وَمَا يَنْبَغِى لَهُ﴾
آيتنڭ مئالنده و حكمتِ قرآنيهنڭ قدسيتى و وسعتى و شعردن إستغناسى حقّندهكى آياتڭ مهمّ بر سرّينى تفسير ايتمكله برابر، قرآنِ معجز البيانڭ يوكسك معجزانه حكمتنى، فلسفهنڭ آشاغى و طار حكمتى ايله موازنه ايدييور. حكمتِ قرآنيهدهكى كثرت و وسعتى و فلسفهنڭ فقر و إفلاسنى مختصر بيان ايتمكله برابر، قرآنڭ شعردن إستغناسنڭ و عدمِ تنزّلنڭ سببى، حقائقِ قرآنيهنڭ يوكسكلگى و پارلاقلغى اولديغنى گوسترر. و مهمّ بر تمثيل ايله بر نوع إعجازِ قرآنيهيى بيان ايدر.
ايكنجى مقام:
گنجلگى، ضلالت و سفاهت اوچورومنه دوشمكدن قورتاران و ايمانده، بو دنياده دخى حقيقى بر جنّت لذّتى و ضلالتده ايسه جهنّمى بر عذاب و صيقنتى بولونديغنى مثاللرله ايضاح و إثبات ايدن بر درسدر.
ايكنجى مقامڭ حاشيهسى:
محبوسلره تسلّى حقّنده درت مكتوبدر.
ايكنجى مقامڭ ذيلى:
(ليلهِٔ قدرده إخطار ايديلن بر مسئلهِٔ مهمّهدر.)
ميوه رسالهسندن آلتنجى مسئله
هو نكتهسى
اون دردنجى سوز:
طار عقللره صيغيشميان يوكسك و گنيش بر قسم حقائقِ قرآنيهيى گوزه گورونن أمثال و نظيرهلريله فهمه تقريب ايدييور. مثلا:
﴿خَلَقَ السَّمٰوَاتِ وَ الْاَرْضَ فِى سِتَّةِ اَيَّامٍ ٭ وَلَا رَطْبٍ وَلَا يَابِسٍ اِلَّا فِى كِتَابٍ مُبِينٍ ٭ وَ السَّمٰوَاتُ مَطْوِيَّاتٌ بِيَمِينِهِ ٭ اِنَّمَا اَمْرُهُ اِذَا اَرَادَ شَيْئًا اَنْ يَقُولَ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ ٭ وَمَا اَمْرُ السَّاعَةِ اِلَّا كَلَمْحِ الْبَصَرِ﴾
آيتلرينڭ غايت يوكسك و غايت گنيش حقيقتلرينى تمثيل و تنظير ايله عقله قبول ايتديرر و قلبى إقناع ايدر بر طرزده بيان ايدييور. آخرنده، نفسِ أمّارهيه مؤثّر بر سيللهِٔ ايقاظ وار. نفسه أسير اولان اونى اوقوسه و قبول ايتسه، أسارتدن قورتولور.
اون دردنجى سوزڭ ذيلى:
زلزله حقّنده أهمّيتلى آلتى سؤاله جوابدر.
اون بشنجى سوز:
﴿وَ لَقَدْ زَيَّنَّا السَّمَاءَ الدُّنْيَا بِمَصَابِيحَ وَ جَعَلْنَاهَا رُجُومًا لِلشَّيَاطِينِ﴾
آيتنڭ مئالنده و ملائكه ايله شيطانلرڭ مبارزهلرى حقّندهكى آياتڭ، قوزموغرافياجيلرڭ طار عقللرينه يرلشمهين مهمّ بر سرّينى، "يدى باصامق" ناميله يدى محكم حجّت و متين بر مقدّمه ايله تفسير ايدييور. و شو آيتڭ سماسندن أوهامِ شيطانيهيى رجم ايدوب طرد ايدر.
اون بشنجى سوزڭ ذيلى:
قرآنڭ كلام اللّٰه و حضرتِ محمّد (عصم) اللّٰهڭ رسولى اولديغنى مقنع دليللرله إثبات ايدن، مناظره طرزنده يازيلمش بليغ بر رسالهدر.
اون آلتنجى سوز:
﴿اِنَّمَا اَمْرُهُ اِذَا اَرَادَ شَيْئًا اَنْ يَقُولَ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ ٭ فَسُبْحَانَ الَّذِى بِيَدِهِ مَلَكُوتُ كُلِّ شَيْءٍ وَ اِلَيْهِ تُرْجَعُونَ﴾
آيتلرينڭ مئالندهكى چوق آياتڭ إفاده ايتديگى: "أحديتِ ذاتيهسى ايله كلّيتِ أفعال· و وحدتِ شخصيهسيله معينسز عموميتِ ربوبيت و فردانيتيله شريكسز شمولِ تصرّفات· و مكاندن منزّهيتيله هر يرده حاضر بولونماسى و نهايتسز علويتيله هر شيئه ياقين اولماسى· و بر تك ذاتِ أحدى اولمقله هر شيئى بِالذّات ألنده طوتمق" اولان حقائقِ عاليهِٔ قرآنيهنڭ "درت شعاع" ناميله غايت مهمّ بر سرّينى تفسير ايدييور. و او حقائقى مستقيم عقللره و سليم قلبلره تسليم ايتديرييور.
اون يدنجى سوز:
﴿اِنَّا جَعَلْنَا مَا عَلَى الْاَرْضِ زِينَةً لَهَا ِلنَبْلُوَهُمْ اَيُّهُمْ اَحْسَنُ عَمَلاً ٭ وَ اِنَّا لَجَاعِلُونَ مَا عَلَيْهَا صَعِيدًا جُرُزًا ٭ وَمَا الْحَيٰوةُ الدُّنْيَا اِلَّا لَعِبٌ وَ لَهْوٌ﴾
آيتلرينڭ مئاللرنده: لذّتِ حيات ايچنده ألمِ موت و سُرور و وصال ايچنده ألمِ زوال حقّندهكى آياتڭ مهمّ بر سرّينى و إسمِ قهّاره قارشى رحمٰن إسمنڭ جلوهسنى غايت گوزل بر صورتله گوستروب تفسير ايدييور. و أهلِ ايمان ايچون دنيانڭ ماهيتنى، سيّار بر تجارتگاه و موقّت بر مسافرخانه و بر قاچ گونلك بر تشهيرگاه و قيصه بر مدّت ايچون ايشلهيهجك بر تزگاه و أخذ و إعطا ايچون يول اوستنده قورولمش بر پازار اولديغنى گوستروب، دنيادن برزخ و آخرت طرفنه إنسان سياحتنى سَوْديرر و دهشتنى إزاله ايدر. و بو سوزڭ آخرنده بعض نسخهلرده "سياه طوتڭ ميوهسى" ناميله قيمتدار و جاذبهدار و شعر قيافتنده بر قاچ حقيقت وار.
اون يدنجى سوزڭ ايكنجى مقامى
سياه طوتڭ بر ميوهسى
قلبه فارسى اولارق تخطّر ايدن بر مناجات
أهلِ غفلت دنياسنڭ حقيقتنى تصوير ايدن برنجى لوحه
أهلِ هدايت و حضورڭ حقيقتِ دنيالرينه إشارت ايدن
ايكنجى لوحه
بارلا يايلاسى، چام، قطران، آرديج، قره قواغڭ بر ميوهسى
ييلديزلرى قونوشديران بر ييلديزنامه
اون سكزنجى سوز:
بو سوز، "ايكى مقام"در.
ايكنجى مقامى يازيلمامش. برنجى مقامى اوچ نقطهدر.
برنجيسى:
﴿لَا تَحْسَبَنَّ الَّذِينَ يَفْرَحُونَ بِمَا اَتَوْا وَ يُحِبُّونَ اَنْ يُحْمَدُوا بِمَا لَمْ يَفْعَلُوا﴾
آيتنڭ فخره مفتون، شهرته مبتلا، مدحه دوشكون، خودبين نفسِ أمّارهنڭ قفاسنه سيللهِٔ تأديبى ووران بر سرّينى،
ايكنجيسى:
﴿اَحْسَنَ كُلَّ شَيْءٍ خَلَقَهُ﴾
نڭ، چركين و بحثى خلافِ أدب گورونن شيلرڭ گوزل جهتلرينى گوسترن بر سرّينى،
اوچنجيسى:
﴿اِنْ كُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللّٰهَ فَاتَّبِعُونِى يُحْبِبْكُمُ اللّٰهُ﴾
آيتنڭ رسالتِ أحمديهيه (عصم) دائر اينجه فقط قوّتلى بر دليلنى گوسترن بر سرّينى تفسير ايدر.
اون طوقوزنجى سوز:
﴿يٰس ٭ وَ الْقُرْاٰنِ الْحَكِيمِ ٭ اِنَّكَ لَمِنَ الْمُرْسَلِينَ﴾
آيتنڭ مئالندهكى يوزر آياتڭ أڭ مهمّ حقيقتلرى اولان رسالتِ أحمديهيى (عصم) "اون درت رشحه" ناميله اون درت قطعى و پارلاق و محكم برهانلرله تفسير و إثبات ايدييور. و أڭ معنّد بر خصمى دخى إلزام ايدر. گونش گبى رسالتِ أحمديهيى (عصم) إظهار ايدييور.
يگرمنجى سوز:
"ايكى مقام"در.
برنجى مقامى:
سورهِٔ بقرهنڭ باشنده حضرتِ آدمه مَلكلرڭ سجدهسى و بر بقرهنڭ ذبحى و طاشلردن صو چيقماسى حقّندهكى اوچ مهمّ آيته قارشى شيطانڭ غايت مدهش اوچ شبههسنى اويله بر طرزده ردّ ايدوب محو ايدر كه شيطانى و شيطان گبى إنسانلرى اويله دسيسهلردن پريشان ايدوب واز گچيرييور. چونكه اونلر، تنقيد و إعتراضلريله لمعاتِ إعجازيهنڭ قپوسنى آچديرتديلر. او اوچ آيتدن اوچ لمعهِٔ إعجازيه گوروندى.
ايكنجى مقامى:
معجزاتِ أنبيا (عليهم السلام) يوزنده پارلايان بر معجزهِٔ قرآنيهيى گوسترمكله برابر، معجزاتِ أنبيايه دائر آياتِ قرآنيهنڭ نه قدر معنيدار و حكمتدار اولدقلرينى گوسترر. و قرآنده قپالى قالمش چوق دفينهلر بولونديغنى إخطار ايدر.
يگرمى برنجى سوز:
ايكى مقامدر.
برنجى مقامى:
نمازڭ او قدر گوزل بر طرزده قيمتنى و فائدهسنى گوسترر كه، أڭ تنبل و أڭ فاسق آدمه دخى نمازه قارشى بر إشتياق ويرر و غيرته گتيرر.
ايكنجى مقامى:
شيطانڭ چوق إستعمال ايتديگى مهمّ دسيسهلرينى إبطال ايدييور. و وسوسهسى ايله مؤمنلرڭ قلبنده آچديغى يارهلرڭ بشنه، گوزل مرهملر تعريف ايدييور.
يگرمى ايكنجى سوز:
﴿فَاعْلَمْ اَنَّهُ لَا اِلٰهَ اِلَّا اللّٰهُ ٭ اَللّٰهُ خَالِقُ كُلِّ شَيْءٍ﴾
مئالنده و توحيدِ حقيقى حقّندهكى يوزر آياتڭ مهمّ بر حقيقتنى "ايكى مقام" ايله تفسير ايدر.
برنجى مقام:
غايت گوزل و پارلاق و محكم بر حكايهِٔ تمثيليه ايله اون ايكى باصامق حكمنده "اون ايكى برهان" ايله وحدانيتِ إلٰهيهيى، او قدر قطعى بر صورتده إثبات ايدر كه: أڭ متمرّد مشركلرى ده توحيده مجبور ايدييور. و قولاى فقط قوّتلى و بسيط فقط پارلاق بر صورتده واجب الوجودڭ وجودينى و وحدتنى و أحديتنى بتون صفات و أسماسيله إثبات ايدر.
ايكنجى مقامى ايسه:
حقيقتِ توحيدى و توحيدِ حقيقىيى، "اون ايكى لمعه" ناميله حكايهِٔ تمثيليهنڭ پردهسى آلتنده اون ايكى برهانِ باهره ايله وحدانيتِ إلٰهيهيى إثبات ايتمكله برابر، أوصافِ جلاليه و جماليه و كماليهسنى وحدانيت ايچنده إثبات ايدييور. او لمعهلردهكى دليللر او قدر قطعيدر كه، هيچ بر شبهه يرى قالمييور. و او قدر كلّيدرلر كه، موجودات عددنجه، بلكه ذرّات صاييسنجه معرفت اللّٰهه پنجرهلر آچييور. و اونڭ ايله واجب الوجودڭ وجودينى، عموم صفات و أسماسيله أڭ معنّدلره قارشى إثبات ايدييور.
يگرمى اوچنجى سوز:
﴿لَقَدْ خَلَقْنَا اْلاِنْسَانَ فِى اَحْسَنِ تَقْوِيمٍ ٭ ثُمَّ رَدَدْنَاهُ اَسْفَلَ سَافِلِينَ ٭ اِلَّا الَّذِينَ اٰمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحَاتِ﴾
آيتلرينڭ مئالندهكى چوق آياتڭ ايمانه دائر و ترقّيات و تدنّياتِ إنسانيهيه مدار حقيقتلرينى "بش نقطه" ايله و "بش نكته" ايچنده هركسه تعلّق ايدن و هركس اوڭا محتاج اولان اون مبحث ايله او سرِّ عظيمى تفسير ايدر. إستعداداتِ إنسانيه ايله وظائفِ إنسانيهيى، غايت معقول و مقبول بر صورتده بيان ايدر.
بو سوز، شيمدىيه قدر بيڭلر آدمى خوابِ غفلتدن قورتارديغى گبى، چوقلرينى ده ايمانه گتيرمش. غايت قيمتدار و يوكسك اولمقله برابر، تمثيللر ايله فهمى قولايلاشمش، هركس اونڭ ديلنى آڭلايور.
يگرمى دردنجى سوز:
﴿اَللّٰهُ لَا اِلٰهَ اِلَّا هُوَ لَهُ الْاَسْمَاءُ الْحُسْنٰى﴾
آيتنڭ مئالنده و أسماءِ حسنىنڭ جلوهلرى حقّندهكى چوق آياتڭ معظّم بر حقيقتنى بش دال ناميله مباحثِ عظيمه ايله تفسير ايدييور. برنجى و ايكنجى داللرى، مهمّ أسرارڭ مختصر بر خزينهسيدر. اوچنجى دال، حديثلره گلن أوهامى اون ايكى قاعده ايله ردّ ايدر. أوهامڭ أساسلرينى كسر. دردنجى دال، كائنات سراينده إستخدام اولونان نباتات و حيوانات و إنسان و ملائكه طائفهلرينڭ سرِّ إستخداملرينى و گوزل وظيفهِٔ عبوديت و تسبيحلرينى و حشمتِ ربوبيتِ إلٰهيهيى جاذبهدار بر طرزده بيان ايدر. بشنجى دال،
﴿اَللّٰهُ لَا اِلٰهَ اِلَّا هُوَ لَهُ الْاَسْمَاءُ الْحُسْنٰى﴾
آيتنڭ شجرهِٔ نورانيهسنڭ حدسز ميوهلرندن بش ميوهسنى غايت پارلاق و گوزل بر صورتده گوسترييور. بو بش ميوه و اوتوز برنجى سوزڭ آخرندهكى بش ميوه، چوق شيريندرلر. طاتلى علم ايستهينلر اونلرى آلسين اوقوسون.
يگرمى بشنجى سوز:
﴿قُلْ لَئِنِ اجْتَمَعَتِ اْلاِنْسُ وَ الْجِنُّ عَلٰى اَنْ يَأْتُوا بِمِثْلِ هٰذَا اْلقُرْاٰنِ لَا يَأْتُونَ بِمِثْلِهِ وَ لَوْ كَانَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ ظَهِيرًا﴾
آيتنڭ حقيقتنى تأييد ايدن يوزر آياتڭ أڭ مهمّ بر حقيقتى اولان إعجازِ قرآنىيى تفسير ايدر. اوچ شعاع ايچنده قرق وجوهِ إعجازيهيى بيان و تفسير ايدييور كه· قرآن، كلام اللّٰه اولديغنى· گوندوزدهكى ضيا، گونشڭ وجودينى گوسترديگى گبى، اويلهجه گوسترر و إثبات ايدر. نصفِ أوّل چندان سرعتلى تأليف ايديلمش، فقط إستراحتِ قلب ايله يازيلديغى ايچون ايضاحليدر. نصفِ آخر بعض أسبابِ مهمّهيه بناءً مختصر و مجمل قالمشدر. فقط بونڭله برابر هر طائفهيه گوره (و نه فكرده بولونورسه بولونسون) بو مبارك سوز، إعجازِ قرآنى اوڭا گوسترر و إثبات ايدر. بو سوز شيمدىيه قدر إعجازِ قرآنه قارشى چوق معنّدلرى سرفرو ايتديرهرك سجدهيه گتيرمش...
يگرمى آلتنجى سوز:
﴿وَ اِنْ مِنْ شَيْءٍ اِلَّا عِنْدَنَا خَزَائِنُهُ وَمَا نُنَزِّلُهُ اِلَّا بِقَدَرٍ مَعْلُومٍ ٭ وَ كُلَّ شَيْءٍ اَحْصَيْنَاهُ فِى اِمَامٍ مُبِينٍ﴾
مئالندهكى آياتڭ سرِّ قدره عائد و "ايمانِ بِالْقَدَرِ خَيْرِهِ وَ شَرِّهِ مِنَ اللّٰهِ تَعَالٰى"نڭ إثباتنه مدار مهمّ بر حقيقتنى درت مبحث ايله اويله بر صورتده تفسير ايدر كه· خواصّڭ فكرلرى يتيشمديگى أسرارِ قدريهيى، بسيط عواملرڭ ذهنلرينه تقريب ايدوب آڭلاتديرييور. خاتمهسنده، أڭ قيصه و أڭ سليم و أڭ مستقيم بر طريقڭ أساسنى "درت خطوه" ناميله تزكيهِٔ نفسڭ و تكمّلِ روحڭ مدارى اولان درت مهمّ درسى ويرييور. و خاتمهنڭ خاتمهسنده مسائلِ متفرّقهدن آلتى مسئله وار كه، بريسى سورهِٔ فتحڭ آخرندهكى آيتڭ بر سرِّ إعجازيهسنى آچييور.
يگرمى يدنجى سوز:
﴿وَ لَوْ رَدُّوهُ اِلَى الرَّسُولِ وَ اِلٰى اُولِى الْاَمْرِ مِنْهُمْ لَعَلِمَهُ الَّذِينَ يَسْتَنْبِطُونَهُ مِنْهُمْ وَ لَوْلَا فَضْلُ اللّٰهِ عَلَيْكُمْ وَ رَحْمَتُهُ لَاتَّبَعْتُمُ الشَّيْطَانَ اِلَّا قَلِيلاً﴾
آيتنڭ مئالندهكى آياتڭ إجتهاده دائر مهمّ بر حقيقتنى تفسير ايدر. و بو زمانده حدّندن تجاوز ايدوب إجتهاددن دم وورانلرڭ حدّينى بيلديروب، إختلافِ مذاهبڭ سرّينى گوزل بيان ايدر. "بو زمانده أسكى زمان گبى إجتهاد ايدهبيليرز" ديينلرڭ نه قدر ياڭليش خطا ايتدكلرينى إثبات ايدر. بو سوزڭ ذيلنده صحابهِٔ گزينڭ أوليادن يوكسك اولان مرتبهلرينى غايت پارلاق بر صورتده و قطعى بر طرزده إثبات ايتمكله برابر، صحابهلرڭ نوعِ بشر ايچنده أنبيادن صوڭره أڭ ممتاز شخصيتلر اولدقلرينى و اونلره يتيشيلمديگنى قطعى بر صورتده إثبات ايدر.
Yükleniyor...