S- Şimdi Ermeniler kaymakam ve vali oluyorlar, nasıl olur?

C- Saatçı ve makineci ve süpürgeci oldukları gibi... Zîrâ Meşrutiyet, hâkimiyet-i millettir. Hükûmet hizmetkârdır. Meşrutiyet doğru olursa; kaymakam ve vali reis değil, belki ücretli hizmetkârdır. Gayr-ı müslim reis olamaz, fakat hizmetkâr olur. Farzediniz ki; memuriyet bir nevi riyaset, bir ağalıktır. Gayr-ı müslimlerden üç bin adamı ağalığımıza, riyasetimize şerik ettiğimiz vakitte; millet-i İslâmiyeden aktar-ı âlemde üç yüz bin adamın riyasetine yol açılıyor. Biri zayi' edip, bini kazanan zarar etmez.

S- Şeriatın bazı ahkâmı, meselâ valilerin vazifelerine taalluku var?..

C- Bundan sonra bizzarûre hilafeti temsil eden Meşihat-ı İslâmiye (ve diyanet dairesi) hem âlî, hem mukaddes, hem ayrı, hem nezzare olacaktır. Şimdi hâkim şahıs değil, efkâr-ı âmme olduğu için, onun nev'inden (şahs-ı manevî) bir fetva emini ister... İşte şu hâkimin fetva-eminîsi Meşhihâtta Mezâhib-i Erbaa'dan kırk elli ulema-i muhakkik bir meclis-i mebûsan-ı ilmiye teşkiliyle, şahs-ı manevîleri öteki şahs-ı maneviye fetva-eminlik edecektir. Yoksa hâkim ve müftü bir cinsten olmazsa birbirinin lisanını anlamazlar. Zîrâ şahs-ı vâhid, şahs-ı maneviyi kandıramaz ve tenvir edemez.

S- Eskiden beri işitiyoruz ki: "Bazı Jön Türkler masondurlar, dine zarar ediyorlar?"

C- İstibdad, kendini ibka etmek için şu telkinatı vermiştir.

{(*) Nasılki şimdi yirmibeş sene istibdad-ı mutlakı yapanlar, dindarları irtica' ile ittiham ederek, istibdad-ı mutlakın altındaki irtidadlarını saklıyorlar. -Müellif-}

Bazı lâübalilik dahi, şu vehme kuvvet veriyor. Fakat emin olunuz ki, onların (masonluğa girmeyen kısmının) maksadı, dine zarar değildir. Belki milletin selâmetini temin etmektir. Fakat bazıları, dine lâyık olmayan bârid taassuba müfritane ilişiyorlar. Demek (hürriyet ve) meşrutiyete hizmetleri sebkat eden veyahut kabul eyleyenleri Jön Türk tesmiye ediyorsunuz. İşte onların bir kısmı, İslâmiyet fedaileridir. Bir kısmı da, selâmet-i millet fedaileridir. Onların ukde-i hayatiyelerini teşkil eden, (mason olmayan) ekserî İttihad ve Terakki'dir. Ve sizin şu aşairiniz kadar ülema ve