Ve sonra, kalbinin içinde kendi üst tarfına nazar et! Tâ ki, sen imanınla; nuru halkeden ve nuru nurlandıran ve nuru tasvir eden ve onun envar-ı tecelliyatı herşeyde nüfuz eden bir Nur-ul Envar’ın nurlarını müşahede edesin.

***

اِعْلَمْ

Ey kardeş bil ki!

اَحْسَنُ الْخَالِقِينَ س اَرْحَمُ الرَّاحِمِينَ

Ve

اَللّٰهُ اَكْبَرُ

ve saire gibi Cenab-ı Hakk’ın bazı esma ve sıfat ve ef’al-i İlahiyesinde istimal edilen bir takım tafdilli isimleri, tevhid-i mahza münafi değillerdir. Çünkü murad budur ki; bilhakikat ve bizzat olan bir mevsufu, vehmî olan mevsuflara; veya esbaba perestiş eden nazar-ı zâhirîce görülen bir mevsufa; veya imkânat-ı akliye cihetiyle olan mevsuflar üzerine bir tafdildir.

Ve keza o gibi tafdilli isimler, Vâhid-i Kahhar’ın izzetine de münafi değildirler. Zira onlardan murad, Cenab-ı Hakk’ın nefs-ül emirdeki sıfatını veya fiilini, mahlukatın sıfat ve ef’aliyle bir müvazene değildir. Çünkü masnuatta olan ne kadar kemal varsa, ancak Cenab-ı Hak Sübhanehu ve Teala’nın feyz-i kemalinden ifaza edilmiş bir gölgedir. Öyle ise masnuattaki kemalâtın tamamı, mecmuu cihetiyle de olsa, Cenab-ı Hakk’ın kemaline nisbet edilmeye hakkı yoktur ki kemal-i İlahî onlara göre tafdil edilsin. Belki murad budur ki; o müvazene Cenab-ı Hakk’ın has bir eseri ile, has bir mef’ul arasında; ve keza mef’ulün -istidadına göre- kendisinde tasarruf eden te’sir-i hakikîden müteessir olduğu miktar ile, o has şeyde görünen zâhirî vesaitin eseri ve onun onlardan teessürü arasında bir müvazenedir.

Evet nasılki, kendi çavuşundan başka kimseyi büyük tanımayıp tazim etmeyen ve şükür ve hürmetini yalnız ona hasrettiren bir nefere denilir: “Yahu padişah, senin çavuşundan daha a’zam ve daha erhamdır.” İşte bu müfadaladan murad, çavuş ile padişahı nefs-ül emirde müvazene etmek değildir. Çünkü eğer öyle olursa, müfadala manasız olur, ciddi olmaz. Belki o müfadaladan murad, o neferin padişahla olan hakikî ve