müdhişe-i camideleri nihayet intizam ve hikmet içinde pek büyük vazifelerde çalıştırıyor.. Onlar ise, onun emrine karşı nihayet itaattadırlar. İşte o zaman onların ilimlerinde bir mana olabilir. Yoksa o camidatı kendi kendilerine veya sebeblere isnad etseler, Kur’anın şu âyetle ferman ettiği manaya masadak olmuş olurlar.
Âyet
وَ مَنْ يُشْرِكْ بِاللّٰهِ فَكَاَنَّمَا خَرَّ مِنَ السَّمَاءِ فَتَخْطَفُهُ الطَّيْرُ
اَوْ تَهْوِي بِهِ الرِّيحُ فِي مَكَانٍ سَحِيقٍ
Yani: Her kim Allah’a şerik itikad ederse, güya o kimse gökten yere düşer de, kuş ve kartallar da onun pis lâşesini parçalayan adama, yahut düşerken şiddetli rüzgârlar onu uzak ve çorak vadilere atan bedbahta benzer. Yani, her kim iman ve tevhid semasından sukut ederse, şirk ve dalaletin girdablarına düşecek, şeytan ve heva-i nefis de onu dalalet vadilerine uçuracaklar. Ve daha bu mes’eleye sair mesail-i felsefiyeyi kıyas et, ne kıymette olduklarını gör.
Üçüncü Nükte: Bilmiş ol ki, Kur’an’ın makasıd-ı esasiyesi ve anasır-ı asliyesi dörttür ki; Tevhid, risalet, haşir -ve ubudiyetle beraber- adalettir. Sair mes’eleler şu dört matlab-ı âlînin vesileleri hükmüne geçiyorlar. Ve vesilelerde fazla tafsil ile derinleştirmemek kavaiddendir. Tâ ki, malayanî ile iştigalden dolayı bahis dağılıp, esas maksad fevt ve zayi’ olmasın. İşte bundandır ki Kur’an, bazı mesail-i kevniyede gâh ibham, gâh ihmal, gâh da icmal ediyor.
Hem Kur’anın muhataplarından ekseriyet-i mutlakası avamdır. Malûmdur ki; avam halk, derin, gâmiz hakaik-ı İlahiyeyi, temsil vasıtası ve icmal ile yakınlaştırma olmaksızın fehmedemezler. Hem uzun karnlardan sonra, ancak az bir kısım felasifece bilinen mes’elelerin marifetine, avamın istidadı her zaman müheyya değildir. İşte bunun içindir ki, Kur’an, temsilatı çokça zikretmiştir ki, o temsilatın bazısı müteşabihat kısmındandır. Çünki onlar hakaik-ı gâmıza-yı İlahiye temsilatıdırlar. Hem dahi çok uzun asırlar sonra ve bir çok telahuk-u efkârın mukaddimelerinin terettübüyle husulü müteakib, zamanın keşfetmesiyle ancak anlaşılabilen mes’eleleri, elbette Kur’an onları icmal edecektir.
Âyet
وَ مَنْ يُشْرِكْ بِاللّٰهِ فَكَاَنَّمَا خَرَّ مِنَ السَّمَاءِ فَتَخْطَفُهُ الطَّيْرُ
اَوْ تَهْوِي بِهِ الرِّيحُ فِي مَكَانٍ سَحِيقٍ
Yani: Her kim Allah’a şerik itikad ederse, güya o kimse gökten yere düşer de, kuş ve kartallar da onun pis lâşesini parçalayan adama, yahut düşerken şiddetli rüzgârlar onu uzak ve çorak vadilere atan bedbahta benzer. Yani, her kim iman ve tevhid semasından sukut ederse, şirk ve dalaletin girdablarına düşecek, şeytan ve heva-i nefis de onu dalalet vadilerine uçuracaklar. Ve daha bu mes’eleye sair mesail-i felsefiyeyi kıyas et, ne kıymette olduklarını gör.
Üçüncü Nükte: Bilmiş ol ki, Kur’an’ın makasıd-ı esasiyesi ve anasır-ı asliyesi dörttür ki; Tevhid, risalet, haşir -ve ubudiyetle beraber- adalettir. Sair mes’eleler şu dört matlab-ı âlînin vesileleri hükmüne geçiyorlar. Ve vesilelerde fazla tafsil ile derinleştirmemek kavaiddendir. Tâ ki, malayanî ile iştigalden dolayı bahis dağılıp, esas maksad fevt ve zayi’ olmasın. İşte bundandır ki Kur’an, bazı mesail-i kevniyede gâh ibham, gâh ihmal, gâh da icmal ediyor.
Hem Kur’anın muhataplarından ekseriyet-i mutlakası avamdır. Malûmdur ki; avam halk, derin, gâmiz hakaik-ı İlahiyeyi, temsil vasıtası ve icmal ile yakınlaştırma olmaksızın fehmedemezler. Hem uzun karnlardan sonra, ancak az bir kısım felasifece bilinen mes’elelerin marifetine, avamın istidadı her zaman müheyya değildir. İşte bunun içindir ki, Kur’an, temsilatı çokça zikretmiştir ki, o temsilatın bazısı müteşabihat kısmındandır. Çünki onlar hakaik-ı gâmıza-yı İlahiye temsilatıdırlar. Hem dahi çok uzun asırlar sonra ve bir çok telahuk-u efkârın mukaddimelerinin terettübüyle husulü müteakib, zamanın keşfetmesiyle ancak anlaşılabilen mes’eleleri, elbette Kur’an onları icmal edecektir.
Yükleniyor...