Demek Kur’anın içindeki tekrar gibi görünenler, ancak sureten bir tekrardırlar.
DÖRDÜNCÜ KATRE: (Bu Katre, Kur’anın mesail-i kevniye-i felsefiyenin -felsefenin hilafına olarak- bazılarında ihmal ve bazılarında da ibham ve bir kısmında icmal etmesindeki lem’a-yı i’caz beyanındadır.) Ve bu lem’ada altı nükte vardır.
Birinci Nükte: Eğer desen: Acaba ne için Kur’an, fenn-i hikmet ve felsefe-i beşeriyenin kâinattan bahsettikleri gibi bahsetmiyor?
Elcevab: Çünkü felsefe, hakikatın yolundan sapmıştır. Zira mevcudatı mana-yı ismîyle mevcudat hesabına istihdam etmiştir. Amma Kur’an-ı Hakîm ise, hak olup haktan gelip, hakikata gittiği için; mevcudatı mevcudat hesabına değil, belki mana-yı harfiyle Hâlıkları hesabına istihdam ediyor.
Eğer desen: Acaba nedendir ki Kur’an, ecram-ı ulviye ve süfliyenin ve emsali gibi mevcudatın şekillerinden ve hareketlerinden fennin beyan ettiği gibi değil; belki ancak yalnız bir ibham ve icmal ile bahsetmiş?
Elcevab: Çünkü ibhamda çok mühim nükteler ve icmalde nihayet güzellikler vardır. Şöyle ki:
1 - Çünkü Kur’an Cenab-ı Hakk’ın zat ve sıfatına istidlal yapmak için, kâinattan istitraden bahseder. Delilin şartı ise, zâhir olmak ve neticeden daha açık olmak zarurîdir. Netice-i istidlal ise, Cenab-ı Hakk’ın zat, sıfât ve esmasının marifetidir.
Evet eğer Kur’an, faraza ehl-i fennin teşehhî ettiği gibi, dese idi ki: “Ey insanlar! Sükûnü içinde duran güneşe ve hareketi içinde dönen küre-i arza bakınız; Tâ Hâlıkın azamet-i kudretini bilesiniz.” İşte o zaman delil neticeden daha gizli ve daha gâmız olurdu. Ve dolayısıyla çok devir ve asırlarda yaşamış ekser beşerin fehminden, anlamasından, mertebelerce uzak düşerdi. Halbuki nazar-ı irşad ve hidayette mutlak ekseriyetin hakkı en mühimdir. Bununla beraber Kur’an, ekseriyetin fehmini müraat etmekle beraber, eşyanın bâtınına dalan az bir zümre felsefecilerin istifadelerine de münafi olmuyor. Fakat eğer Kur’an, sadece az bir kısım feylesofların fehimlerini müraat etmiş olsaydı, ekser vakitlerde ekser insanların mahrum kalmasına sebebiyet verirdi.
DÖRDÜNCÜ KATRE: (Bu Katre, Kur’anın mesail-i kevniye-i felsefiyenin -felsefenin hilafına olarak- bazılarında ihmal ve bazılarında da ibham ve bir kısmında icmal etmesindeki lem’a-yı i’caz beyanındadır.) Ve bu lem’ada altı nükte vardır.
Birinci Nükte: Eğer desen: Acaba ne için Kur’an, fenn-i hikmet ve felsefe-i beşeriyenin kâinattan bahsettikleri gibi bahsetmiyor?
Elcevab: Çünkü felsefe, hakikatın yolundan sapmıştır. Zira mevcudatı mana-yı ismîyle mevcudat hesabına istihdam etmiştir. Amma Kur’an-ı Hakîm ise, hak olup haktan gelip, hakikata gittiği için; mevcudatı mevcudat hesabına değil, belki mana-yı harfiyle Hâlıkları hesabına istihdam ediyor.
Eğer desen: Acaba nedendir ki Kur’an, ecram-ı ulviye ve süfliyenin ve emsali gibi mevcudatın şekillerinden ve hareketlerinden fennin beyan ettiği gibi değil; belki ancak yalnız bir ibham ve icmal ile bahsetmiş?
Elcevab: Çünkü ibhamda çok mühim nükteler ve icmalde nihayet güzellikler vardır. Şöyle ki:
1 - Çünkü Kur’an Cenab-ı Hakk’ın zat ve sıfatına istidlal yapmak için, kâinattan istitraden bahseder. Delilin şartı ise, zâhir olmak ve neticeden daha açık olmak zarurîdir. Netice-i istidlal ise, Cenab-ı Hakk’ın zat, sıfât ve esmasının marifetidir.
Evet eğer Kur’an, faraza ehl-i fennin teşehhî ettiği gibi, dese idi ki: “Ey insanlar! Sükûnü içinde duran güneşe ve hareketi içinde dönen küre-i arza bakınız; Tâ Hâlıkın azamet-i kudretini bilesiniz.” İşte o zaman delil neticeden daha gizli ve daha gâmız olurdu. Ve dolayısıyla çok devir ve asırlarda yaşamış ekser beşerin fehminden, anlamasından, mertebelerce uzak düşerdi. Halbuki nazar-ı irşad ve hidayette mutlak ekseriyetin hakkı en mühimdir. Bununla beraber Kur’an, ekseriyetin fehmini müraat etmekle beraber, eşyanın bâtınına dalan az bir zümre felsefecilerin istifadelerine de münafi olmuyor. Fakat eğer Kur’an, sadece az bir kısım feylesofların fehimlerini müraat etmiş olsaydı, ekser vakitlerde ekser insanların mahrum kalmasına sebebiyet verirdi.
Yükleniyor...