hayattar hârikaların san’atları esbaba havale edilse, hadsiz külfetlere muhtaç olunacaklar.
Evet, ancak iğnenin deliğinden geçip gelen; ve berzahî timsalleriyle hayale görünen şeffafat ve gözler üstüne tecelli edip; vücud cilveleriyle parlayan o kudret-i ezeliye, eğer esbaba havale edilse, eşya ve mevcudat, ya imtina’a girip hiç vücuda gelmeyecekti veyahut hadsiz külfet ve mualecelere muhtaç olacaklardı.
Elhasıl: Hayatdar, vücudî ve nuranî olan eşyayı vücuda getiren kudrette görünen, icad fiili, üç şeye delâlet ediyor ve onları iktiza ediyor:
Birincisi: Vesait ve esbab-ı zâhiriye; yalnız eşyanın kesif, nâpâk gibi görünen dış yüzlerinde izzet-i kudretin zâhirî mübaşeretleri üstünde birer zaif perde olarak vaz’edilmiş olduğu anlaşılıyor.
İkincisi: Hayat, vücud ve nurun melekutî yüzleri gibi mülk vecihleri dahi şeffaf olduğu için, bunların icadındaki kudret eli üzerine kesif perdeler vaz’edilmemiştir. Belki onlardaki zâhirî vesait dahi rekakat peyda edip şeffaflaşarak, altında doğrudan doğruya kudret-i İlahiye görünmektedir.
Üçüncüsü: O kudretin te’sir-i icadiyesinde külfet, taammül ve mualecet yoktur. Çünkü bir zat ki, incirin zerrecik nüvesinden incir ağacını azametiyle san’atkârane icad ede.. Ve ince hayt gibi bir çubuk ile üzüm taneleriyle mücehhez bir üzüm salkımını icad edip, her habbesinde de üzüm ağacının mahiyetini dercetmiş ola!.. Elbette ve elbette o zata hiçbir şey ağır gelmez. Ve hem nazar-ı hakikatta hiç bir reyb ve şüphe kalmaz ki, o ezelî kudretin Sahib-i Zülcelalinin zuhuru, kâinatın zuhurundan kat kat şiddetlidir.
Evet, her bir masnu’un kendi nefsine delâleti, sadece görünen surî bir kaç vecihle olduğu halde; fakat Saniine olan delâleti pek çok vücuh-u meşhude ve akliye ve saire iledir. Ve buna göre, hangi masnu’ olursa olsun esbaba havale edildiği vakit, bütün yer ve göklerdeki esbab da toplansa,
لَمْ يَاْتُوا بِمِثْلِهِ وَلَوْ كَانَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ ظَهِيرًا
sırrıyla, bütün o esbab birbirine yardımcı da olsalar, yine o masnuun benzerini getiremezler ve icad edemezler. Zira bir incir meyvesinin içindeki
Evet, ancak iğnenin deliğinden geçip gelen; ve berzahî timsalleriyle hayale görünen şeffafat ve gözler üstüne tecelli edip; vücud cilveleriyle parlayan o kudret-i ezeliye, eğer esbaba havale edilse, eşya ve mevcudat, ya imtina’a girip hiç vücuda gelmeyecekti veyahut hadsiz külfet ve mualecelere muhtaç olacaklardı.
Elhasıl: Hayatdar, vücudî ve nuranî olan eşyayı vücuda getiren kudrette görünen, icad fiili, üç şeye delâlet ediyor ve onları iktiza ediyor:
Birincisi: Vesait ve esbab-ı zâhiriye; yalnız eşyanın kesif, nâpâk gibi görünen dış yüzlerinde izzet-i kudretin zâhirî mübaşeretleri üstünde birer zaif perde olarak vaz’edilmiş olduğu anlaşılıyor.
İkincisi: Hayat, vücud ve nurun melekutî yüzleri gibi mülk vecihleri dahi şeffaf olduğu için, bunların icadındaki kudret eli üzerine kesif perdeler vaz’edilmemiştir. Belki onlardaki zâhirî vesait dahi rekakat peyda edip şeffaflaşarak, altında doğrudan doğruya kudret-i İlahiye görünmektedir.
Üçüncüsü: O kudretin te’sir-i icadiyesinde külfet, taammül ve mualecet yoktur. Çünkü bir zat ki, incirin zerrecik nüvesinden incir ağacını azametiyle san’atkârane icad ede.. Ve ince hayt gibi bir çubuk ile üzüm taneleriyle mücehhez bir üzüm salkımını icad edip, her habbesinde de üzüm ağacının mahiyetini dercetmiş ola!.. Elbette ve elbette o zata hiçbir şey ağır gelmez. Ve hem nazar-ı hakikatta hiç bir reyb ve şüphe kalmaz ki, o ezelî kudretin Sahib-i Zülcelalinin zuhuru, kâinatın zuhurundan kat kat şiddetlidir.
Evet, her bir masnu’un kendi nefsine delâleti, sadece görünen surî bir kaç vecihle olduğu halde; fakat Saniine olan delâleti pek çok vücuh-u meşhude ve akliye ve saire iledir. Ve buna göre, hangi masnu’ olursa olsun esbaba havale edildiği vakit, bütün yer ve göklerdeki esbab da toplansa,
لَمْ يَاْتُوا بِمِثْلِهِ وَلَوْ كَانَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ ظَهِيرًا
sırrıyla, bütün o esbab birbirine yardımcı da olsalar, yine o masnuun benzerini getiremezler ve icad edemezler. Zira bir incir meyvesinin içindeki
Yükleniyor...