cemaatı; ve kâinat topluluğu cemaâtı olarak umum hacetlerimiz ve maksadlarımız için ve bunlardan en ehemmiyetlisi olan senin ibadetin için, senden tevfik ve yardım taleb ediyoruz.) Hem
اِيَّاكَ
hitabını iki defa tekrarlamış olması ise; ta ki, hitab ve huzûr’un lezzetini arttırsın içindir. Evet, “âyan makamı” (görünmeklik) “Burhan makamın”dan daha çok üstün ve daha çok celil ve âzim olduğu için
Hem çünkü huzûr ise; sıdkın, hâlisiyyetin daha çok davetcisi olup, yalandan, riyadan uzaklaştırdığından, hitap tekrarlamnıştır. Aynı zamanda o tekrarların hikmeti, te’kid için olup tekzib edilmemesi ve her iki maksad’ın (ibadet ve istiane maksadlarının) müstakil birer iş, birer vazife oduklarını göstermek içindir.
Hem yine bil ki:
نَسْتَعِينُ
Nün
نَعْبُدُ
ile yan-yana nazmediliş ve dizilişinin bir hikmeti de; ücret’in hizmetle beraber diziliş ve bulunuşu gibidir. Zira ki ibadet, Allah’ın kendi kulu üzerindeki hakkıdır. Fakat iâne ve yardım ise, kullarına Allah’ın ihsanıdır.
Amma
اِيَّاكَ
nin hasrındaki hikmet ise, (Yani: “Ancak, yalnız ve münhasıran sana ibadet ederiz.” deki münhasırlık) şu nisbet-i şerife olan ibadet ve hizmet ile, abdin esbab ve vesıtalara karşı tezllülgöstermekten kurtulup yüceldiğine işarettir. Belki o vesait ve esbab denilen şeyler –o vaziyette– o abd’a hizmetkâr olurlar da; ve abd ise, yalnız Vahid-i Ehadı ma’bud ve maksud olarak tanıyan ve bilen olur. Ve işte o zaman –üst tarafta bahsi geçtiği üzere– itikad ve vicdan dairesi tecelli etmiş oluyor.
Lâkin eğer insan Allah-ü Teâla’ya hakkiyle hizmetkâr ve abd olmazsa; sebeblere hizmetçi, vasıtalara da zillet içinde perestiş eder bir halde kalmış olur. Buna göre, abdin üzerine hak ve lâzımdır ki; daire-i esbabada iken, bütün bütün sebebleri ihmal etmesin. Tâ ki, Cenab-ı Hakîm-i Mutlakın hikmet ve meşietiyle kâinatta tevdi’edilmiş olan umumî nizama karşı mütemerrid, isyancı durumuna düşmüş olmasın. Zira esbab dairesinde iken teşebbüssüzlükle olan bir tevekkül, –az üstte geçtiği üzere– bir atalet ve tenbellikten başka bir şey değildir.
اِيَّاكَ
hitabını iki defa tekrarlamış olması ise; ta ki, hitab ve huzûr’un lezzetini arttırsın içindir. Evet, “âyan makamı” (görünmeklik) “Burhan makamın”dan daha çok üstün ve daha çok celil ve âzim olduğu için
Hem çünkü huzûr ise; sıdkın, hâlisiyyetin daha çok davetcisi olup, yalandan, riyadan uzaklaştırdığından, hitap tekrarlamnıştır. Aynı zamanda o tekrarların hikmeti, te’kid için olup tekzib edilmemesi ve her iki maksad’ın (ibadet ve istiane maksadlarının) müstakil birer iş, birer vazife oduklarını göstermek içindir.
Hem yine bil ki:
نَسْتَعِينُ
Nün
نَعْبُدُ
ile yan-yana nazmediliş ve dizilişinin bir hikmeti de; ücret’in hizmetle beraber diziliş ve bulunuşu gibidir. Zira ki ibadet, Allah’ın kendi kulu üzerindeki hakkıdır. Fakat iâne ve yardım ise, kullarına Allah’ın ihsanıdır.
Amma
اِيَّاكَ
nin hasrındaki hikmet ise, (Yani: “Ancak, yalnız ve münhasıran sana ibadet ederiz.” deki münhasırlık) şu nisbet-i şerife olan ibadet ve hizmet ile, abdin esbab ve vesıtalara karşı tezllülgöstermekten kurtulup yüceldiğine işarettir. Belki o vesait ve esbab denilen şeyler –o vaziyette– o abd’a hizmetkâr olurlar da; ve abd ise, yalnız Vahid-i Ehadı ma’bud ve maksud olarak tanıyan ve bilen olur. Ve işte o zaman –üst tarafta bahsi geçtiği üzere– itikad ve vicdan dairesi tecelli etmiş oluyor.
Lâkin eğer insan Allah-ü Teâla’ya hakkiyle hizmetkâr ve abd olmazsa; sebeblere hizmetçi, vasıtalara da zillet içinde perestiş eder bir halde kalmış olur. Buna göre, abdin üzerine hak ve lâzımdır ki; daire-i esbabada iken, bütün bütün sebebleri ihmal etmesin. Tâ ki, Cenab-ı Hakîm-i Mutlakın hikmet ve meşietiyle kâinatta tevdi’edilmiş olan umumî nizama karşı mütemerrid, isyancı durumuna düşmüş olmasın. Zira esbab dairesinde iken teşebbüssüzlükle olan bir tevekkül, –az üstte geçtiği üzere– bir atalet ve tenbellikten başka bir şey değildir.
Yükleniyor...