يُضِلُّ بِهِ كَثِيرًا وَ يَهْدِي بِهِ كَثِيرًا
cümlesinin nazm ve diziliş vaziyeti ise; muarızların istifhamlarının sûretine bir cevap olduğu için, bu cümlenin son derece îcazlılığından dolayı, gaye ve âkibet (yani hedef ve netice) ille-i gaiyye menzilesine inmiştir. Güya ki muarızlar soruyor, diyorlarki: Bu ne için böyle olmuş? Ve neden Kur'anın i'cazı bedihî bir tarzda zahir olmamış? Ve ne için Kur’an'ın Kelamullah olduğu zarurî olarak hemen bilinmiyor? Ve ne için getirmiş olduğu benzeri misaller sebebiyle evhamlara ma'raz ve hedef olmuştur?!
İşte bütün bu sûallere Kur'an-ı Hakîm:
يُضِلُّ بِهِ كَثِيرًا وَ يَهْدِي بِهِ كَثِيرًا
kavliyle cevap vermiştir. Yani: Kim ki onda nur-u imanla tefekkür eylerse, nur'u parlayacak ve parlasın, ziyadeleşsin!.Ve kim ki onu küfr'ün zülmeti ve tenkidi ile tefekküre alırsa, zulmeti dahada artacak ve artsın. Hem bunun böyle olmasının sebebi ise; nazarî bırakılıp, bedihî olmaması hikmetidir. Hem taki kanunla; safî ve ulvî ruhlar bulanık ve süflî ruhlardan tefrik edilsin. Hem tâ ki, bununla; yüksek istidatların neşv ü nema ile, habis isti'datlardan temyiz edilsin. Ve keza tâki, bununla sahih ve sağlam fıtratlar mücahede ve içtihad ile; tefessüh etmiş bozuk fıtratlardan temayüz edip ayrılmak içindir. Bu ise, beşer imtihanının istilzam eylediği hal ve keyfiyet içindir. O dahi ibtila ve imtihanın sırrı böyle iktiza eylediği içindir. Bu dahi teklifin sırrı olan beşerin tekmili ile, onun saadetine giden yolun böyle istilzam ettiği içindir. Demek ki; tenzil burada îcazlı cevab vermeyi –bu hikmetler için– ihtiyar eylediği anlaşılmaktadır.
4- Eğer desen: “Teklif, beşer'in saadetini temin etmek içindir” demiştin. Halbuki bakıyoruz; teklif, ekseriyetin şekavete düşmesine sebeb olmaktadır. Eğer şu teklif hadisesi olmamış olsaydı, beşeriyet aleminde cereyan eden şu tefavütler (çeşitli mertebe ve derecelerdeki değişiklikler) bu dereceye varamıyacaktı..?
evaben sana denilir: Cenab-ı Hak Teâla, vaktaki insanın cüz-ü ihtiyarîsine (Yani: kesbiyle ihtiyarî fiillerinin alemini düzenleme işinde) teklifi teklif eylediği gibi; bu teklifi dahi beşerin ruhunda vediâ bırakılan gayr-ı mahsur istidat tohumlarını sulayarak yeşerilmesine sebep kılmıştır. Eğer teklif hadisesi olmamış olsaydı; o istidat çekirdekleri, tohum ve
Yükleniyor...