elhasıl: Sanat-ı İlahiyeye bakıldığında, Cenab-ı Hak Tealâ cânibinden bakarak; O'nun inayetini, Rububiyetini birlikte mülahazaya almak ve nazar eylemek gerek. Bu nazar ise, ancak imanın nuru ile olabilir. Böylesi bir nazara, evhamların en kavîleri dahi örümcek ağı gibi de olamaz ve bir kıymet ifade etmezler. Amma eğer masnu’ât-ı İlahiyeye mümkinât cihetinden bakıp, müşteri nazarı ile kendi cüz’î fikri ile nazar edilirse, zaif ve sönük evhamlar dahi onun gözünde kuvvetli görünüp, hakikatı perdeleyip göstermez. Nasılki bir sineğin kanadı göze perde olduğu zaman, koskoca Cûdî

{ Cûdî Dağı; Güneydoğu vilayetlerimizden Şırnak Vilayetinin Cezire Kazasına yakın ve bir tarafı Irak ile bitişik büyük bir dağdır. Hazret-i Nuh'un gemisi bu mübarek dağın başına, tepesine indiğini Kur'an-ı Kerim bildirmektedir. MütercimM}

dağını bile görmesine mâni' olur.

Amma

وَ الَّذِينَ كَفَرُوا فَيَقُولُونَ مَاذَا اَرَادَ اللّٰهُ بِهٰذَا مَثَلاً

cümlesinin nazmı ise şöyledir: Vakta ki Kur’an, üstteki cümlede temsilatın üslûbûndaki hikmeti anlama yolunu gösterdi, ki o da Vacib-ül Vücûd Hak Teâlanın cânibinden nûr-u iman ile eşyaya nazar eylemektir. Bu cümlede ise, karşı tarafta, evham ve şüphelerin içinde çırpınma menşeinin yolunu beyan eylemiştir. Yani: Küfrün karanlığıyla kendi nefsi tarafından baktığında ona herşeyi karanlıklı tasvir ettirdiği gibi; kalbinin maraziyle de en hafif bir vehm dahi ağırlık vermekte ve daha sonra hak yoldan sapmakta, saptırmaktadır. Bu bedbaht hale giriftarlığın ötesinde de tereddütler geçirmeye başlar ve kendi kendine istifhamlı sûallere şûrû' eyler. Nihayet –Eliyazübillah– inkâra kalkışır.İşte Kur'an-ı Hakîm bu makamda onların inkârlı istifhamlarına işaret ederek, îcazlı bir tarzda ve kinaye tarîki ile, zahir nazara göre sabık cümleye mütabık gelen

لَايَعْلَمُونَ

ye bedel,

مَاذَا اَرَادَ اللّٰهُ بِهٰذَا مَثَلاً

kavlini irad buyurmuştur. Zira, önceki cümlede

فَيَقُولُونَ

kelamı olduğu için, zahirde buna uygun olanı

لَايَعْلَمُونَ

gibi bir şey idi. Lâkin Kur'an-ı Hakîm

مَاذَا اَرَادَ اللّٰهُ

dedi.