cihetini sayan ve faidelerini hatırlatan bütün ayetleri bu delilin mazahir ve ayineleridirler. Demek ki, Kur’an-ı Hakîm tefekküre her emr ettiğinde-umuma hitap içerisinde, şu “Delil-ül İnayet” istidlaliyetinin tarikine işaret etmiş ve etmektedir. İşte
فَرْجِعِ الْبَصَرَ هَلْ تَرَى ٰ مِنْ فُطُورٍ
Mülk/3 (ferman ettiği gibi; tekrar be tekrar İlahî sanat-ı muntazama olan kâinata bak, hiçbir tarafında bir yarık, bir intizamsızlık, bir abesiyet görebilecek misin!) ayeti gibi bir çok ayetler bu delili enzara göstermektedirler. Sonra tefsiri yapılmakta olan şu ayetin “İnayet Delili”ne îma eden:
اَلَّذِي جَعَلَ لَكُمُ الْاَرْضَ فِرَاشًاوَالسَّمَاءَ بِنَاءً وَاَنْزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً
فَاَخْرَجَ بِهِ مِنَ الثَّمَرَاتِ رِزْقاًلَكُمْ
ayet tarafı da onu şerh eylemektir.
---------------(((---------------
Ve Delil-ül İhtiraî
Amma
اَلَّذِي خَلَقَكُمْ وَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ
ayetinin işaret eylediği “delil-i ihtiraî” ise şudur: Cenab-ı Hak Teala her bir ferde ve her bir neve hâs bir vücud it’a eylemiştir. O hâs vucud, o şeyin mahsus eserlerinin menşei ve layık olabileceği kemalatın menbaidir. Evet hiçbir nev’ yoktur ki; imkaniyetinden ve teselsülün butlanından dolayı ezele kadar teselsül edip gitsin. Hem alemdeki şu daimî teğayyur ise, bazısının hudûsunü bimuşahede göz önünde isbat ettiği gibi; diğer bazılarının ise, aklî zaruret ile hadisliğini isbat etmektedir. Sonra, hayvanat ve nebatat fenleriyle (biyoloji, zooloji bilimleri) sabit olmuş olan iki yüz binden fazla olan nevilerin varlığı; ve her bir nev’in bir ademi ve ilk pederlerinin olduğu zarureti ortaya çıkmıştır. Öyle ise, hudûs ve imkân sırrıyla o envaların ilk Adem ve evvel pederlerinin bizzarûre Kudret-i İlahiyyenin elinden vasıtasız bir tarzda çıkmış oldukları isbat edilmiş olur. O halde silsiledeki tenasülde (nesillenmede) tevehhüm edilebilen şeyler, yani maddî bir takım sebebler ve saireler bunda, yani ilk yaradılış keyfiyetinde tevehhüm edilmez ve edilmemelidir. Ayrıca enva’ların birbirinden inşikakları, yani bazıları diğer bazılarından yarılıp ayrılarak bölünmesi tevehhümü de
فَرْجِعِ الْبَصَرَ هَلْ تَرَى ٰ مِنْ فُطُورٍ
Mülk/3 (ferman ettiği gibi; tekrar be tekrar İlahî sanat-ı muntazama olan kâinata bak, hiçbir tarafında bir yarık, bir intizamsızlık, bir abesiyet görebilecek misin!) ayeti gibi bir çok ayetler bu delili enzara göstermektedirler. Sonra tefsiri yapılmakta olan şu ayetin “İnayet Delili”ne îma eden:
اَلَّذِي جَعَلَ لَكُمُ الْاَرْضَ فِرَاشًاوَالسَّمَاءَ بِنَاءً وَاَنْزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً
فَاَخْرَجَ بِهِ مِنَ الثَّمَرَاتِ رِزْقاًلَكُمْ
ayet tarafı da onu şerh eylemektir.
---------------(((---------------
Ve Delil-ül İhtiraî
Amma
اَلَّذِي خَلَقَكُمْ وَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ
ayetinin işaret eylediği “delil-i ihtiraî” ise şudur: Cenab-ı Hak Teala her bir ferde ve her bir neve hâs bir vücud it’a eylemiştir. O hâs vucud, o şeyin mahsus eserlerinin menşei ve layık olabileceği kemalatın menbaidir. Evet hiçbir nev’ yoktur ki; imkaniyetinden ve teselsülün butlanından dolayı ezele kadar teselsül edip gitsin. Hem alemdeki şu daimî teğayyur ise, bazısının hudûsunü bimuşahede göz önünde isbat ettiği gibi; diğer bazılarının ise, aklî zaruret ile hadisliğini isbat etmektedir. Sonra, hayvanat ve nebatat fenleriyle (biyoloji, zooloji bilimleri) sabit olmuş olan iki yüz binden fazla olan nevilerin varlığı; ve her bir nev’in bir ademi ve ilk pederlerinin olduğu zarureti ortaya çıkmıştır. Öyle ise, hudûs ve imkân sırrıyla o envaların ilk Adem ve evvel pederlerinin bizzarûre Kudret-i İlahiyyenin elinden vasıtasız bir tarzda çıkmış oldukları isbat edilmiş olur. O halde silsiledeki tenasülde (nesillenmede) tevehhüm edilebilen şeyler, yani maddî bir takım sebebler ve saireler bunda, yani ilk yaradılış keyfiyetinde tevehhüm edilmez ve edilmemelidir. Ayrıca enva’ların birbirinden inşikakları, yani bazıları diğer bazılarından yarılıp ayrılarak bölünmesi tevehhümü de
Yükleniyor...