zikredilecektir. Ayrıca biz bunları başka bir kitapta
{ İşarat-ül İ’caz’dan önce tab’ ve neşredilen ve bu mevzu’u işleyen “Muhakemat” eserinden başka yoktur. –Mütercim–}
tafsilen izah etmişizdir.
Delil-i inayet nasıldır?
{ Bu mevzuu ayrıca nokta risalesindede okumak lazım. –Mütercim–}
Evet, Sani-i Vâhidin ispatına dair olan “delil-ül inayet”i üstteki ayet göz önünde telvih edip canlandırıyor. Hülasasi ise, kâinatta mündemic olan “nizam”dır. Evet “nizam” bir iptir, bir hayttır; maslahatlar ve hikmetler ona bağlı, takılı ve onunla asılıdırlar. İşte eşyanın menfaatlarını sayan ve dile getiren ve hikmetlerini yadeden Kur’an-ı Hakîm’in umum ayetleri hep bu “inayet delili” ni dokuyan nessac ve bürhanın tecellisine ayinedirler. Zira, maslahatlar ve hikmetlerin ancak onunla mer’î bulunduğu nizam, elbette bir nazzamın (tanzim edicinin) vücudunu ispat ettiği gibi; ayni zamanda Sani-i Hakimin kasd ve hikmetine de delalet etmekte ve ortalıkta varlığı tevehhüm edilen kör tesadüfün ve körleşmiş ittifakın vehmini de nefy edip tard etmektedir.
Ey arkadaş! Eğer senin nazarın şu fusûs-ü hikemle bezenmiş olan âlî nizamı ihata edemiyorsa; ve istikra-i tamme denilen tam ve derin bir araştırmayada muktedir değilse; kendi nev’in olan insanların telahuk-u efkarlarından hasıl olmuş ve insan nevinin fikir ve düşüncesi hükmüne gelmiş ve onun hiss ve duyguları halini almış fenlerin, ilimlerin casusları vasıtasıyla bak! Tâ ki, akılların apaçık nasibedar oldukları nizamı ayan-beyan müşahede edesin. Hem ta bilesinki; kâinatın nevileri hakkında teşekkül etmiş olan fenlerden her biri külliyet-i kaidesiyle bir ittisak ve intizamın keşşafı olarak, o nizam ve ittisaktan daha mükemmelini aklın görmediğini ve ondan daha âlîsini kabul etmediğini görebilesin.
Evet kâinatın her bir nev’i için bir fen teşekkül etmiş ya da teşekkületmeye kabildir. Fenn ise, kaidenin külliyetinden ibarettir. Kaidenin külliyeti de, nizamının güzelliğine delalet eder. Zira bir şeyde nizam ve intizam yoksa onda kaidenin külliyeti cereyan edemez. (Yani, mesela, pirenin midesini, tanzim eden kaideli nizam, ta Güneşin Sistemine kadar aynı tarzda cereyan etmesiyle, kaidenin külliyetli olduğunu gösterir.)
{ İşarat-ül İ’caz’dan önce tab’ ve neşredilen ve bu mevzu’u işleyen “Muhakemat” eserinden başka yoktur. –Mütercim–}
tafsilen izah etmişizdir.
Delil-i inayet nasıldır?
{ Bu mevzuu ayrıca nokta risalesindede okumak lazım. –Mütercim–}
Evet, Sani-i Vâhidin ispatına dair olan “delil-ül inayet”i üstteki ayet göz önünde telvih edip canlandırıyor. Hülasasi ise, kâinatta mündemic olan “nizam”dır. Evet “nizam” bir iptir, bir hayttır; maslahatlar ve hikmetler ona bağlı, takılı ve onunla asılıdırlar. İşte eşyanın menfaatlarını sayan ve dile getiren ve hikmetlerini yadeden Kur’an-ı Hakîm’in umum ayetleri hep bu “inayet delili” ni dokuyan nessac ve bürhanın tecellisine ayinedirler. Zira, maslahatlar ve hikmetlerin ancak onunla mer’î bulunduğu nizam, elbette bir nazzamın (tanzim edicinin) vücudunu ispat ettiği gibi; ayni zamanda Sani-i Hakimin kasd ve hikmetine de delalet etmekte ve ortalıkta varlığı tevehhüm edilen kör tesadüfün ve körleşmiş ittifakın vehmini de nefy edip tard etmektedir.
Ey arkadaş! Eğer senin nazarın şu fusûs-ü hikemle bezenmiş olan âlî nizamı ihata edemiyorsa; ve istikra-i tamme denilen tam ve derin bir araştırmayada muktedir değilse; kendi nev’in olan insanların telahuk-u efkarlarından hasıl olmuş ve insan nevinin fikir ve düşüncesi hükmüne gelmiş ve onun hiss ve duyguları halini almış fenlerin, ilimlerin casusları vasıtasıyla bak! Tâ ki, akılların apaçık nasibedar oldukları nizamı ayan-beyan müşahede edesin. Hem ta bilesinki; kâinatın nevileri hakkında teşekkül etmiş olan fenlerden her biri külliyet-i kaidesiyle bir ittisak ve intizamın keşşafı olarak, o nizam ve ittisaktan daha mükemmelini aklın görmediğini ve ondan daha âlîsini kabul etmediğini görebilesin.
Evet kâinatın her bir nev’i için bir fen teşekkül etmiş ya da teşekkületmeye kabildir. Fenn ise, kaidenin külliyetinden ibarettir. Kaidenin külliyeti de, nizamının güzelliğine delalet eder. Zira bir şeyde nizam ve intizam yoksa onda kaidenin külliyeti cereyan edemez. (Yani, mesela, pirenin midesini, tanzim eden kaideli nizam, ta Güneşin Sistemine kadar aynı tarzda cereyan etmesiyle, kaidenin külliyetli olduğunu gösterir.)
Yükleniyor...