TEMSİLİN MEVKİİ VE TE’SİR SAHASI HAKKINDA BİR FASIL
Bilmiş ol ki: Bütün ukalanın üstünde ittifak eyledikleri hüküm şudur ki:
Temsil, eğer manaların akabinde gelirse, yada manalar meydanında, sahasında ihtisar ile tebarüz ettirilirse ve aslî suretinden manaların suretine naklettirilirse; birden bir büyüklük ve asalet elbisesine bürünecek ve bir menkıbe kesbeyleyecektir. O manaların derecesine göre beraber yükselecektir. Hem beraber bulunduğu ma’nanın ateşinden kıvılcım alır, parlamaya başlar. Keza, o manaya kalb ve ruhları tevcih ettirmek için, temsil tahrik edildiğinde, onun kuvveleri daha da kavileşir, kalbleri de ona da’ vedetmiş olur; kalplerin iç merkezinden bir şevk ve bir hırsı koparark alır, ma’ naya verir. Hem ona tabiat ve huyların muhabbet ve aşkını vermeyi teşvik eyler.
Eğer mevzu’ medih ise; temsil ona en yakışıklılık ve ululuk olur. Hem medhi en çok tesirli ederek azim kılar.. Ve ona karşı meyl ve temayülü en çok harekete getiren olur, nefis ve kalbleri de en çok ünsiyetlendiren ve ferah ve neşeyi de en çok veren olur. Hem medhedilenin tarafına galibiyet te’min eden olur.. Ve mâdihin (medhedenin) üzerine şefaati vacip kılar. Hem mevhibe ve bahşişlerin en güzelini en çabuk kaza edip veren olur. Hem lisanlara en kolay gelen ve en çok zikri edilen olur. Ve keza, kalplerin onunla bağlanmasına yarayan en evlası ve en münasibi olur.
Ve eğer mevzu’ zemmetmek ise; temsilin teması en incitici, dağlaması en çok ısırıcı, te’siri en şiddetli ve hadd ü icrada en çok kesici olur.
Şayet mevzu’ hüccet ve delil işi ise; temsil ile bürhanı en nurlu, makam ve delili kahir, beyanı en bahir olur.
Eğer mesele, iftihar makamı ise; temsil ile nihayet ve gayeti en uzak, şerefi en ciddî, lisanı en şedid olur.
Şayet makam, i’tizar makamı ise; temsil vasıtasıyla kalplere en yakın, gönülleri en çok çekici, tehacümlere karşı kınından çekilmiş hazır kılınç; gazabın giderilmesinde en çok yardımcı, ve sihir düğümlerini en ziyade üfüren ve dönüşün güzel tarzını temin eden, en tez şekilde sağlayan olur.
Ve eğer mevzu’ va’z u nasihat ise; temsil, sadre en çok şifa, fikirlere en güzel davetçi; îkaz ve zecirde en belağatlı; ışığı parlatmada en hoş hareket;
Bilmiş ol ki: Bütün ukalanın üstünde ittifak eyledikleri hüküm şudur ki:
Temsil, eğer manaların akabinde gelirse, yada manalar meydanında, sahasında ihtisar ile tebarüz ettirilirse ve aslî suretinden manaların suretine naklettirilirse; birden bir büyüklük ve asalet elbisesine bürünecek ve bir menkıbe kesbeyleyecektir. O manaların derecesine göre beraber yükselecektir. Hem beraber bulunduğu ma’nanın ateşinden kıvılcım alır, parlamaya başlar. Keza, o manaya kalb ve ruhları tevcih ettirmek için, temsil tahrik edildiğinde, onun kuvveleri daha da kavileşir, kalbleri de ona da’ vedetmiş olur; kalplerin iç merkezinden bir şevk ve bir hırsı koparark alır, ma’ naya verir. Hem ona tabiat ve huyların muhabbet ve aşkını vermeyi teşvik eyler.
Eğer mevzu’ medih ise; temsil ona en yakışıklılık ve ululuk olur. Hem medhi en çok tesirli ederek azim kılar.. Ve ona karşı meyl ve temayülü en çok harekete getiren olur, nefis ve kalbleri de en çok ünsiyetlendiren ve ferah ve neşeyi de en çok veren olur. Hem medhedilenin tarafına galibiyet te’min eden olur.. Ve mâdihin (medhedenin) üzerine şefaati vacip kılar. Hem mevhibe ve bahşişlerin en güzelini en çabuk kaza edip veren olur. Hem lisanlara en kolay gelen ve en çok zikri edilen olur. Ve keza, kalplerin onunla bağlanmasına yarayan en evlası ve en münasibi olur.
Ve eğer mevzu’ zemmetmek ise; temsilin teması en incitici, dağlaması en çok ısırıcı, te’siri en şiddetli ve hadd ü icrada en çok kesici olur.
Şayet mevzu’ hüccet ve delil işi ise; temsil ile bürhanı en nurlu, makam ve delili kahir, beyanı en bahir olur.
Eğer mesele, iftihar makamı ise; temsil ile nihayet ve gayeti en uzak, şerefi en ciddî, lisanı en şedid olur.
Şayet makam, i’tizar makamı ise; temsil vasıtasıyla kalplere en yakın, gönülleri en çok çekici, tehacümlere karşı kınından çekilmiş hazır kılınç; gazabın giderilmesinde en çok yardımcı, ve sihir düğümlerini en ziyade üfüren ve dönüşün güzel tarzını temin eden, en tez şekilde sağlayan olur.
Ve eğer mevzu’ va’z u nasihat ise; temsil, sadre en çok şifa, fikirlere en güzel davetçi; îkaz ve zecirde en belağatlı; ışığı parlatmada en hoş hareket;
Yükleniyor...