Amma (2) rakamıyla gösterilen ikinci maksadın ondan vech-i inikası, yansıma yönü ise, Peygamberdeki ekmeliyettir. Yani şöyle:
مِنْ قَبْلِكَ
nin işaretiyle; “padişahlar, halkın en sonlarında makamlarından çıkar, gelirler” olan meşhur adeti mülahaza ettirdiği gibi; nev-i beşerdeki tekemmül meselesinde, “İkinci mürebbînin birinci mürebbîden daha mükemmel oduğunu iktiza eder.” kaidesine göre; ve “Halefin selefe göre mehareti daha fazla ve daha galip olduğu” düstûruna binaen, telvih ile gösteriyorlar ki: Hazret-i Muhammed Aleyhissalatü Vesselam umum enbiyanın Sûltanıdır.. Ve her hepsinden daha mükemmeldir. Kur’an dahi o eski peygamberlerin umum kitaplarından daha câmi’ ve daha ahsendir (ya da daha eşmeldir).
Amma (3) rakamıyla gösterilen üçüncü maksadın bu kelimeden teşerrüb eylediği vechi ise, hiç şüphesiz ki “Hâtemiyet” tir, O da böyledir: «t¬V²A«5ö²w¬8 kelimesi der ki: “vâhid olan bir şey, tekessüre (bölünüp çoğalmaya) başladığı zaman, durmamak üzere teselsül eder gider. Ve kesir olan bir şey, ittihad ettiğinde, kopmamak üzere bir olur, istikrar peyda eder.” Kaidesi sırrıyla; ve ayni zamanda bu kelimenin koklattırdığı mefhum-u muhalif ile telmih eder ki; Hz. Muhammed Aleyhissalatü Vesselam Hatemülenbiyadır.
Amma (4) rakamıyla gösterilen dördüncü maksadın bu kelimeden aldığı insibağ, boyalanma vaziyeti ise; da’vetin umûmîliğidir. İzahı şöyledir:
مِنْ قَبْلِكَ
den şöyle bir mana çıkarki “Ey nebiyy-i kerim, sen umum peygamberlerin halefisin. Onların hepsi de senin seleflerindir. Oysa: Halef, selefin tamam vazifesini devralır ve yerlerinde kaim olur” kaidesi sırrıyla işaret eder ki; bütün onlar madem ki senin seleflerindir, demek ki sen de onların umumunun nâibisin, vekilisin. O halde sen bütün ümmetlerin peygamberisin... Naâm! Bu, ancak böyle olabilir. Bela! Fıtrat kanunu bunu böyle hükme bağlar. Hikmet ise, onu öyle iktiza edip kaza eyler. Çünki zaman-ı Saadetten evvel, insan âlemindeki kavm ve milletler, ümmet ve cemaatler maddeten ve manen, istidat ve terbiyece birbirinden son derece uzak ve nihayet derecede ihtilaf içersinde idiler. Öyle olunca da, onlara tek bir terbiye sistemi ve bir tek davet yetmiyor, hepsine
مِنْ قَبْلِكَ
nin işaretiyle; “padişahlar, halkın en sonlarında makamlarından çıkar, gelirler” olan meşhur adeti mülahaza ettirdiği gibi; nev-i beşerdeki tekemmül meselesinde, “İkinci mürebbînin birinci mürebbîden daha mükemmel oduğunu iktiza eder.” kaidesine göre; ve “Halefin selefe göre mehareti daha fazla ve daha galip olduğu” düstûruna binaen, telvih ile gösteriyorlar ki: Hazret-i Muhammed Aleyhissalatü Vesselam umum enbiyanın Sûltanıdır.. Ve her hepsinden daha mükemmeldir. Kur’an dahi o eski peygamberlerin umum kitaplarından daha câmi’ ve daha ahsendir (ya da daha eşmeldir).
Amma (3) rakamıyla gösterilen üçüncü maksadın bu kelimeden teşerrüb eylediği vechi ise, hiç şüphesiz ki “Hâtemiyet” tir, O da böyledir: «t¬V²A«5ö²w¬8 kelimesi der ki: “vâhid olan bir şey, tekessüre (bölünüp çoğalmaya) başladığı zaman, durmamak üzere teselsül eder gider. Ve kesir olan bir şey, ittihad ettiğinde, kopmamak üzere bir olur, istikrar peyda eder.” Kaidesi sırrıyla; ve ayni zamanda bu kelimenin koklattırdığı mefhum-u muhalif ile telmih eder ki; Hz. Muhammed Aleyhissalatü Vesselam Hatemülenbiyadır.
Amma (4) rakamıyla gösterilen dördüncü maksadın bu kelimeden aldığı insibağ, boyalanma vaziyeti ise; da’vetin umûmîliğidir. İzahı şöyledir:
مِنْ قَبْلِكَ
den şöyle bir mana çıkarki “Ey nebiyy-i kerim, sen umum peygamberlerin halefisin. Onların hepsi de senin seleflerindir. Oysa: Halef, selefin tamam vazifesini devralır ve yerlerinde kaim olur” kaidesi sırrıyla işaret eder ki; bütün onlar madem ki senin seleflerindir, demek ki sen de onların umumunun nâibisin, vekilisin. O halde sen bütün ümmetlerin peygamberisin... Naâm! Bu, ancak böyle olabilir. Bela! Fıtrat kanunu bunu böyle hükme bağlar. Hikmet ise, onu öyle iktiza edip kaza eyler. Çünki zaman-ı Saadetten evvel, insan âlemindeki kavm ve milletler, ümmet ve cemaatler maddeten ve manen, istidat ve terbiyece birbirinden son derece uzak ve nihayet derecede ihtilaf içersinde idiler. Öyle olunca da, onlara tek bir terbiye sistemi ve bir tek davet yetmiyor, hepsine
Yükleniyor...