الجواب:

بتون موجودات ناصلكه بر علمِ محيطه دلالت و شهادت ايدر. اويله ده: او علمِ محيط صاحبنڭ إرادهِٔ كلّيه‌سنه دخى دلالت ايدر. شويله كه: هر بر شيئه، خصوصًا هر بر ذىحياته پك چوق مشوّش إحتمالات ايچنده، معيّن بر إحتمال ايله و پك چوق عقيم يوللر ايچنده نتيجه‌لى بر يول ايله و پك چوق إمكانات ايچنده متردّد ايكن غايت منتظم بر تشخّص ويريلمسى· حدسز جهتلرله بر إرادهِٔ كلّيه‌يى گوسترييور. چونكه هر شيئڭ وجودينى إحاطه ايدن حدسز إمكانات و إحتمالات ايچنده و ثمره‌سز عقيم يوللرده و قاريشق و يكنسق سيل گبى ميزانسز آقان جامد عنصرلردن غايت حسّاس بر ئولچو ايله، نازك بر طارتى ايله و غايت اينجه بر إنتظام ايله، نازنين بر نظام ايله ويريلن موزون شكل و منتظم تشخّص· بِالضروره و بِالبداهه بلكه بِالمشاهده، بر إرادهِٔ كلّيه‌نڭ أثرى اولديغنى گوسترر. چونكه حدسز وضعيتلر ايچنده بر وضعيتى إنتخاب ايتمك· بر تخصيص، بر ترجيح، بر قصد و بر إراده ايله اولور و عمد و آرزو ايله تخصيص ايديلير. ألبته تخصيص، بر مخصّصى إقتضا ايدر. ترجيح، بر مرجّحى ايستر. مُخصِّص و مرجّح ايسه إراده‌در. مثلا: إنسان گبى يوزلر مختلف جهازات و آلاتڭ ماكينه‌سى حكمنده اولان بر وجودڭ، بر قطره صودن.. و يوزر مختلف أعضاسى بولونان بر قوشڭ، بسيط بر يمورطه‌دن.. و يوزر مختلف قسملره آيريلان بر آغاجڭ، بسيط بر چكردكدن ايجادلرى· قدرت و علمه شهادت ايتدكلرى گبى· غايت قطعى و ضرورى بر طرزده اونلرڭ صانعنده بر إرادهِٔ كلّيه‌يه دلالت ايدرلر كه، او إراده ايله، او شيئڭ هر شيئنى تخصيص ايدر و او إراده ايله هر جزئنه، هر عضوينه، هر قسمنه آيرى، خاص بر شكل ويرر، بر وضعيت گيديرر.

الحاصل:

ناصلكه أشياده، مثلا حيواناتده‌كى أهمّيتلى أعضانڭ، أساسات و نتائج إعتباريله بربرلرينه بڭزه‌يشلرى و توافقلرى و بر تك سكّهِٔ وحدت إظهار ايتمه‌لرى، ناصل قطعى اولارق دلالت ايدييور كه· عموم حيواناتڭ صانعى بردر، واحددر، أحددر. اويله ده: او حيواناتڭ آيرى آيرى تشخّصلرى و سيمالرنده‌كى باشقه باشقه حكمتلى تعيّن و تميّزلرى دلالت ايدر كه· اونلرڭ صانعِ واحدى، فاعلِ مختاردر و إراده‌ليدر· ايستديگنى ياپار، ايسته‌مديگنى ياپماز· قصد و إراده ايله ايشلر. مادام علمِ إلٰهىيه و إرادهِٔ ربّانيه‌يه موجودات عددنجه، بلكه موجوداتڭ شئوناتى عددنجه دلالت و شهادت واردر. ألبته بر قسم فيلسوفلرڭ إرادهِٔ إلٰهيه‌يى نفى و بر قسم أهلِ بدعتڭ قدرى إنكار و بر قسم أهلِ ضلالتڭ، جزئياته عدمِ إطّلاعنى إدّعا ايتمه‌لرى و طبيعيّونڭ، بر قسم موجوداتى طبيعت و أسبابه إسناد ايتمه‌لرى· موجودات عددنجه مضاعف بر يالانجيلقدر و موجوداتڭ شئوناتى عددنجه مضاعف بر ضلالت ديوانه‌لگيدر. چونكه حدسز شهادتِ صادقه‌يى تكذيب ايدن، حدسز بر يالانجيلق ايشله‌مش اولور.

Yükleniyor...