Şimdi mezkûr âyetteki cümlelerin heyetlerinden bahsedeceğiz:

Birinci Cümle:

كَيْفَ تَكْفُرُونَ بِاللّٰهِ

Bu cümle ile yapılan istifham, o kâfirlerin zihinlerini, gözlerini; yaptıkları kötülüğe, fenalığa çevirtir. Tâ ki, bizzât şekavetlerini görsünler; belki insafa gelip ikrar ederler.

تَكْفُرُونَ

deki hitab, Cenab-ı Hakk'ın şiddet-i gazabına işarettir. Çünki gaybetten hitaba yapılan iltifat; ya şiddet-i hiddete veya kesret-i muhabbete işarettir.

تَكْفُرُونَ

ye bedel

لَا تُؤْمِنُونَ

nin zikredilmemesi, onların şiddet-i inadlarına işarettir. Çünki onlar, hakkaniyeti delail ile sabit olan imanı terk ve butlanı bürhanlar ile sabit olan küfrü kabul ettiler.

وَ كُنْتُمْ اَمْوَاتًا

: Bu cümledeki "vav", vav-ı haliyedir yani mâba'dinin mâkabline hal olduğuna delalet eder. Demek

كُنْتُمْ اَمْوَاتًا , تَكْفُرُونَ

nin fâiline haldir. Halin, zevilhalin âmili ile beraber olması şarttır. Halbuki burada dört cümle vardır. Bunlardan ikisi mazi, ikisi müstakbel olduklarından, zevilhalin âmili olan

تَكْفُرُونَ

ile zamanca mukarin değildirler. Binaenaleyh "vav"ın haliyeti, bir mukaddere işarettir. Takdir-i kelâm:

وَ تَعْلَمُونَ اِنْ كُنْتُمْ اَمْوَاتًا

Bu itibarla,

تَكْفُرُونَ

nin fâiline

تَعْلَمُونَ

cümlesi hal olur. Öteki cümleler

اِنْ

e haber olurlar.

S- Onlar, birinci ölüm ile bir hayatı bilirlerse de, Allah'tan olduğunu bilmezler, inkâr ederler. İkinci hayat ile Allah'a rücuu zâten inkâr ederler?

C- Cehli izale edecek deliller zahir iken o vechile cehil denilmemesi, belâgatın kaidelerinden biridir. Buna binaen, birinci mevt ile birinci hayatın etvar ve ahvaline yapılan dikkat, Sâni'i ikrar ve tasdik etmeye icbar eder ve aynı zamanda evvelki hayat ve mematın Allah'tan olduğunu