اوچنجى محالڭ ايكنجى مثالى: غايت محتشم بر قيشله‌يه و غايت معظّم بر جامعه گيرن وحشى بر آدمڭ مثاليله تمثيل ايديلن ايكنجى بر حقيقتدر. سلطانِ أزل و أبدڭ حدسز جنودينڭ محتشم بر قيشله‌سى و معظّم بر مسجدى اولان شو كائناته، طبيعت فكرلى منكِرلر گيررلر. باقارلر كه· بتون موجودات ايش باشنده وظيفه‌ده‌درلر. صانعِ ذو الجلالڭ ذاتِ أقدسندن إعراض ايتدكلرندن، خالقِ ذو الجلالڭ بر جلوهِٔ ربّانيه‌سى اولان قوّتنى مستقل بر قادر تلقّى ايده‌رك معنوى قانونلرينى برر مادّى مادّه تصوّر ايتمكله برابر، او قانونلرڭ أللرينه ايجاد ويره‌رك "طبيعت" نامنى طاقدقلرندن، بتون گوردكلرى شو خارق العاده موجوداتى طبيعته إسناد ايدوب، وحشيلرڭ أڭ وحشيسى اولدقلرينى إعلان ايدرلر.

ايشته تقسيمِ عقلى ايله· موجودڭ وجود بولماسى ايچون درت يولدن باشقه يول اولماديغندن، بو يوللر حدسز و حسابسز محاللرى ايجاب ايدن طوقوز محال ايله قپاتيلارق، بِالبداهه و بِالضروره، دردنجى يول اولان وحدت يولى قطعى بر صورتده ثابت اولور. و هر بر موجودڭ وجودى، طوغريدن طوغرىيه ذاتِ واجب الوجودڭ دستِ قدرتندن چيقديغنى و سماوات و أرض، قبضهِٔ قدرتنده اولديغنى گوسترر. أسبابپرست و طبيعته صاپانلرڭ گيتدكلرى و گوره‌مدكلرى يوللرينڭ ايچ يوزينى گوستردكدن صوڭره اونلرى إنصافه دعوت ايدن و مسلكلرينى ترك ايتديرن غايت ايضاحلى و چوق شيرين و غايت لطيف بر بياندن صوڭره، صوريلان ايكى شبهه‌لى سؤالڭ برنجيسنه، "ردِّ مداخله و منعِ إشتراك قانونلرى"نڭ مقتضاسيله· ايكنجيسنه ده خالقِ ذو الجلال بتون بتون حكمتنه ضد اولان نتيجهِٔ خلقتى و ثمرهِٔ كائناتى عبثيته چويرن و حكمتِ ربوبيتنى إنكار ايتديره‌جك بر طرز اولان مخلوقاتڭ عبادتلرينى و بِالخاصّه إنسانڭ شكر و عبوديتنى باشقه‌لره ويرمگه رضا گوسترمديگى گبى، مساعده دخى ايتمديگنى ايضاح ايدن غايت گوزل جوابلرله مقابله ايديلمشدر.