sıfat ve istihkaklara göre, burada emir ve nehiyler ile hükümler verilmiştir. Ve keza evvelki âyetlerde insanların taksimatı, ahval ve sıfâtı zikredildikten sonra, makamın iktizasıyla, bu âyet onları takib etmiştir.
Vakta ki Kur'an-ı Kerim insanların her üç fırkasından bahsetti ve herbir fırkanın sıfatını ve akibetini söyledi; sâmiin arzusu ve makamın iktizası üzerine, Kur'an-ı Kerim gaybdan hitaba intikal ederek onlara karşı şu hitabda bulundu. Evet bazı adamlar hakkında gaibane konuşanların bilâhere konuşmalarını hitaba çevirmelerinde şöylece bir nükte-i umumiye vardır:
Meselâ: Bir şahsın iyiliğinden veya fenalığından bahsedilirken gerek konuşanda, gerek dinleyende, ya tahsin veya tel'in için bir meyil uyanır. Sonra gitgide o meyil öyle kesb-i şiddet eder ki, sahibini o şahısla görüştürüp şifahen konuşmaya kuvvetli bir arzu uyandırır. Burada sâmi'lerin o meyillerini tatmin etmekle, makamın iktizası üzerine Kur'an-ı Kerim onları sâmi'lerin huzuruna götürüp kendilerine hitab ile tevcih-i kelâm etmiştir. Bu âyette gaybdan hitaba edilen iltifat ve intikalde hususî bir nükte de vardır ki; ibadetle yapılan tekliften hasıl olan meşakkat, hitab-ı İlahîden neş'et eden zevk ve lezzetle karşılanır ve insanlara ağır gelmez. Ve keza hitab suretiyle ibadeti teklif etmek, abd ile Hâlık arasında vasıta olmadığına işarettir.
Ey arkadaş! Bu âyetin cümlelerini birbiriyle nazmeden münasebetler ise:
يَٓا اَيُّهَا النَّاسُ اعْبُدُوا
cümlesinde emir ve hitab, geçen her üç fırkayı teşkil eden mü'min, kâfir ve münafıkların mazi, hal ve istikbalde vücuda gelmiş veya gelecek bütün efradını ihtiva eden tabakalara hitabdır. Binaenaleyh
اُعْبُدُوا
vav'ının merciinde dâhil olan kâmil mü'minlere göre
اُعْبُدُوا
, ibadete devam ve sebat etmeye emirdir. Orta derecedeki mü'minlere nazaran, ibadetin arttırılmasına emirdir. Kâfirlere göre, ibadetin şartı olan iman ve tevhid ile ibadetin yapılmasına emirdir. Münafıklara nazaran, ihlasa emirdir. Binaenaleyh
اُعْبُدُوا
nun ifade ettiği ibadet kelimesi, mükellefîne göre müşterek-i manevî hükmündedir.
Vakta ki Kur'an-ı Kerim insanların her üç fırkasından bahsetti ve herbir fırkanın sıfatını ve akibetini söyledi; sâmiin arzusu ve makamın iktizası üzerine, Kur'an-ı Kerim gaybdan hitaba intikal ederek onlara karşı şu hitabda bulundu. Evet bazı adamlar hakkında gaibane konuşanların bilâhere konuşmalarını hitaba çevirmelerinde şöylece bir nükte-i umumiye vardır:
Meselâ: Bir şahsın iyiliğinden veya fenalığından bahsedilirken gerek konuşanda, gerek dinleyende, ya tahsin veya tel'in için bir meyil uyanır. Sonra gitgide o meyil öyle kesb-i şiddet eder ki, sahibini o şahısla görüştürüp şifahen konuşmaya kuvvetli bir arzu uyandırır. Burada sâmi'lerin o meyillerini tatmin etmekle, makamın iktizası üzerine Kur'an-ı Kerim onları sâmi'lerin huzuruna götürüp kendilerine hitab ile tevcih-i kelâm etmiştir. Bu âyette gaybdan hitaba edilen iltifat ve intikalde hususî bir nükte de vardır ki; ibadetle yapılan tekliften hasıl olan meşakkat, hitab-ı İlahîden neş'et eden zevk ve lezzetle karşılanır ve insanlara ağır gelmez. Ve keza hitab suretiyle ibadeti teklif etmek, abd ile Hâlık arasında vasıta olmadığına işarettir.
Ey arkadaş! Bu âyetin cümlelerini birbiriyle nazmeden münasebetler ise:
يَٓا اَيُّهَا النَّاسُ اعْبُدُوا
cümlesinde emir ve hitab, geçen her üç fırkayı teşkil eden mü'min, kâfir ve münafıkların mazi, hal ve istikbalde vücuda gelmiş veya gelecek bütün efradını ihtiva eden tabakalara hitabdır. Binaenaleyh
اُعْبُدُوا
vav'ının merciinde dâhil olan kâmil mü'minlere göre
اُعْبُدُوا
, ibadete devam ve sebat etmeye emirdir. Orta derecedeki mü'minlere nazaran, ibadetin arttırılmasına emirdir. Kâfirlere göre, ibadetin şartı olan iman ve tevhid ile ibadetin yapılmasına emirdir. Münafıklara nazaran, ihlasa emirdir. Binaenaleyh
اُعْبُدُوا
nun ifade ettiği ibadet kelimesi, mükellefîne göre müşterek-i manevî hükmündedir.
Yükleniyor...