كذالك قدرتِ أزلى كتابندن اولان بر مصنوع، كندى نفسنه كندى جِرمى قدر و بر وجهله دلالت ايدر. امّا نقّاشِ أزلىيه پك چوق وجوهله دلالت ايدر. و كنديسنه تجلّى ايدن أسمادن اوزون بر قصيده‌يى إنشاد ايدر. قواعدِ مقرّره‌دندر كه: "معناىِ حرفى، قصدى حكملره محكومِ عليه اولاماز. و او معناىِ حرفينڭ اينجه‌لكلرينه تدقيقات ياپيلاماز. فقط معناىِ إسمى، صادق، كاذب هر حكمه محل اولور." بو سرّه بناءًدر كه معناىِ إسمى ايله كائناته باقان فلاسفه‌نڭ كتابلرنده كائناته عائد حكملر، نفس الأمرده ئورومجگڭ نَسْجندن ضعيف ايسه ده، ظاهره گوره داها محكم گورونويور.

أهلِ كلام، فلسفى مسئله‌لرده و علومِ كونيه‌يه معناىِ حرفيله، إستدلال ايچون تبعى بر نظر ايله باقييور. حتّى شمسڭ سراج اولماسى، أرضڭ بشيك، جبالڭ أوتاد اولماسى، أهلِ كلامڭ مدّعالرينى إثباته كافيدر. حتّى أهلِ كلامڭ رأيلرى، حسِّ عمومىيه و تعارفِ عامّه مطابق اولدقدن صوڭره، واقعه مطابق اولماسه بيله اونلرڭ مدّعاسنه ضرر ويرمز و تكذيبه ده مستحق اولمازلر. بونڭ ايچوندر كه، أهلِ كلامڭ رأيلرى مسائلِ فلسفيه‌ده أدنا و ضعيف گورونور. امّا مسائلِ إلٰهيه‌ده دميردن داها متيندر.

إعلم أيّها العزيز!

جنابِ حقّڭ گناهكارلرى عفو ايتمه‌سى فضلدر، تعذيب ايتمه‌سى عدلدر. أوت زهرى ايچن آدم، عادت اللّٰهه نظرًا خسته‌لغه، ئولومه كسبِ إستحقاق ايدر. صوڭره خسته اولورسه، عدلدر. چونكه جزاسنى چكر. خسته اولماديغى تقديرده، اللّٰهڭ فضلنه مظهر اولور. معصيت ايله عذاب آراسنده قوى بر مناسبت واردر. حتّى أهلِ إعتزال، معصيت حقّنده، طوغرى يولدن عدول ايله معصيتى، شرّى اللّٰهه إسناد ايتمدكلرى گبى، معصيت اوزرينه تعذيبڭ ده واجب اولديغنه ذهاب ايتمشلردر. شرّڭ عذابى إستلزام ايتديگى، رحمتِ إلٰهيه‌يه منافى دگلدر. چونكه شر، نظامِ عالمڭ قانوننه مخالفدر.

إعلم أيّها العزيز!

إنسان نسياندن آلينديغى ايچون، نسيانه مبتلادر. نسيانڭ أڭ كوتوسى ده نفسڭ اونوتلماسيدر. فقط خدمت، سعى، تفكّر زمانلرنده نفسڭ اونوتلماسى، يعنى نفسه بر ايش ويريلمه‌مسى ضلالتدر. خدمتلر گورولدكدن صوڭره نتيجه‌ده، مكافات زمانلرنده نفسڭ اونوتلماسى كمالدر. بو إعتبارله أهلِ ضلال ايله أهلِ كمال، نسيان و تذكّرده متعاكسدرلر. أوت ضالّ اولان كيمسه، بر ايش و بر عبادت تكليفنده باشنى هوايه قالديره‌رق فرعونلاشير. لٰكن مكافاتڭ، منفعتڭ توزيعنده بر ذرّه‌يى بيله ترك ايتمز. امّا نفسنى اونوتان أهلِ كمال سعى، تفكّر، سلوك زمانلرنده هر شيدن أوّل نفسنى ايلرى سورييور· فقط نتيجه‌لرده، فائده‌لرده، منفعتلرده نفسنى اونوتمقله أڭ گرىيه بيراقييور.

Yükleniyor...